mövzuya qayıdıram.

Beli, Allahdan qeyri her şey sonradan var olmuşdur. Var eden ise Allahdır. Allah Allah olduğu üçün yaradılmamışdır. Bütün yaradılanlar mexluq ve möhtacdır. O ise, varlığı özünden olan ve heç kime möhtac olmayan Ğaniyyi-alel-itlaqdır(Müteq menada ehtiyacsız). Her şey Ona istinad etmekde, bütün qaranlıqlar, izahsız görünen şeyler Onunla aydınlığa qovuşmaqdadır. Var eden O, varlığı davam etdiren O, veren O, alan O ve meqsede çatdıran da Odur. Ondan o yana bir şey yoxdur ki, Ona da bir sebeb axtarılsın!..

Bunu da yene bir-iki besit örnekle izah etmeye çalışaq: Meselen, bedenimi ayaqlarım aparır, ayaqlarımı da yer. Artıq bele mentiqli ve meqbul bir aparan, daşıyan tapandan sonra yeni sebebler axtarmağa heç bir lüzum yoxdur. Hem de, meselen, deyek ki, qatarın sonuncu vaqonunu önündeki hereket etdirir; onu da qabağındakı, onu da başqası, nehayet, gelib lokomotive çatır. Bu yerde lokomotivin özünexas gücü, qüvveti, qabiliyyeti, quruluşu ve iş prinsipine baxıb onun haqda «öz-özüne hereket edir» deyirik. Bu örnekler Allahın yaratdığı eşyalardandır. Ve ağlı aldanmış insanların yeni-yeni sebebler uyduraraq lokomotivi deyişdirmesi mümkündür. Daim lokomotiv deyişdirseler de ilişib qaldıqları nöqteye «Bu sebeblerin sonu» deyib sifetlerine çırpacağıq.

Burada ağlı bulandıran diger bir mesele de mehdud düşünen insanın «ezel» mefhumunu qavraya bilmeyib maddeni ezeli sanması, daha sonra da reqemlere sığmayan bir keçmişde mümkün görünmeyen bezi şeylerin olmasını ehtimal etmesidir.

Bir defelik başa düşmeliyik ki, «ezel» zamanın sonu deyil, bir zamansızlıqdır, riyaziyyatdakı menfi sonsuzluq kimi bir anlayışdır. Bütün trilyonlarla illik zaman ezelle müqayisede zerreye deymez. Halbuki, “sebebler silsilesinde esas olan maddenin bir başlanğıcı olmalıdır” meselesi bu gün, demek olar, her kese melumdur ve qebul edilir. Elektronların hereketi, nüve fizikasının sirleri, fasilesiz radiasiya yayan güneşde sirli prosesler ve termodinamika qanununun kainat

<< 1 ... 3 4 [5] 6 7 >>