İnsanın bilavasite, ya da birbaşa ünsiyyetde olduğu her şey, gördüyü her hadise, eşitdiyi her ses tamamile insanın dünya heyatındakı “bütün” halındakı heyatının bir parçasıdır. Kainatda meydana gelen böyük, ya da kiçik her hadise bir hikmetle reallaşır. Heç bir çiçek tesadüfi olaraq açmır, ya da tesadüfü olaraq solmur. Ya da heç bir insan tesadüfen doğulub, tesadüfen ölmür. Heç bir insan sehven, ya da tesadüfen xestelenmir. Eger bir yaxşılıqla, ya da bir pislikle qarşılaşırsa, bu heç bir zaman tesadüfi baş vermir. Her birini, insanın yaradılışı ile birlikde, Allah xüsusi olaraq teyin etmişdir.
Allah Quranda,
“Qeybin açarları Onun yanındadır, Onları yalnız O bilir. O, quruda ve denizde neler olduğunu bilir. Onun xeberi olmadan yere düşen bir yarpaq bele yoxdur. Yerin qaranlıqlarında ele bir toxum, ele bir yaş ve ele bir quru (şey) yoxdur ki, açıq-aydın Yazıda (Lövhi-Mehfuzda) olmasın. ” (En’am Suresi, 59)
ayesiyle, torpağın, ya da okeanların kilometrlerle derinliklerinde meydana gelen hadiselerden tutmuş, tek bir yarpağın düşmesine qeder kainatda meydana gelen her hereketin teyin olunmuş bir qeder üzerine reallaşdığını bildirmişdir.
Lakin insanların çoxu yaşadıqları qederin her anını Allahın yaratdığının şüurunda deyiller. Bezileri nece yaradıldıqlarını, heyatları boyu qarşılarına çıxan bütün bu nemetlerin nece var olduğunu bele heç düşünmemişdir. Bezileri ise heyatı ve ölümü Allahın yaratdığını, ancaq heyatın ehtiva etdiyi detalların tesadüfi bir şekilde baş verdiyini zenn edirler.
Halbuki Quranda,
“Yer üzünde baş veren ve sizin başınıza gelen ele bir müsibet yoxdur ki, Biz onu yaratmamışdan evvel o, Yazıda olmasın. Şübhesiz ki, bu, Allah üçün çox asandır. ” (Hedid Suresi, 22)
ayesiyle, qarşılaşılan her hadiseni, her detalı Allahın xüsusi bir hikmet ve ağıl ile planlamış olduğu bildirilir.
