Bezen eyni şeraitde yaşayan ayrı-ayrı ferd ve milletlerin arasından bir qrup şexsin tez bir zamanda inkişaf merhelelerini, birini digerinin arxasında qoyaraq yüksek tereqqiye nail olduğunun şahidi oluruq ve bir çox hallarda heyretlenirik. Heç neyin derinliyine getmeye adet etmeyen şexsler bu kimi hallarla qarşılaşdıqda derhal bütün bunları ya «bext» ve ya «tesadüf» adlandırır ve hem teessüf, hem de hesretle deyirler: «Allah bextini açıb», «tesadüfe bir bax!», «Bu dünyada heç bir şey diger bir şeyin şerti deyilmiş?!»
Bir halda ki, eger bir qeder derinden düşünsek göreceyik ki, bütün bu nailiyyetler ne bext, ne de tesadüf üzünden elde olunmuşdur. Belke elde olunan nailiyyetlere ve uğursuzluqlara müxtelif amiller sebeb olmuşdur ve en başlıca amillerden biri de «exlaq»dır.
Meselen, İkinci dünya müharibesinden sonra xarabalıqlara çevrilmiş Almaniya respublikası hal-hazırda dünyanın inkişaf etmiş iqtisadi ölkelerinden biri hesab olunur. Meselenin ne yerde olduğundan agah olan şexsler bilirler ki, alman camaatı ne bizden istedadlı, ne de hafizelidirler ve bu heqiqeti de çox gözel derk edirler ki, inkişaf etmelerinin ve elde etdikleri nailiyyetlerin başlıca sebebi de onlarda exlaqi xüsusiyyet halına çevrilmiş nezm-intizam ve mesuliyyet hiss etmeleri olmuşdur.
Onların heyat terzine nezer saldıqda cesaretle deye bilerik ki, elde etdikleri nailiyyet ve inkişafa sebeb olan mehz hemen bu amildir.
Elbette bu bir dövre aid olan misaldır. Belke de bir vaxtlar ictimai heyat ve exlaq normaları bir o qeder de belli olmamışdır, lakin bu günler exlaq normaları insanların heyatına o qeder böyük tesir göstermişdir ki, heç bir şekk ve şübheye yer qoymamışdır. Diger terefden de insana deyer veren onun yiyelendiyi yüksek exlaqi ve insani xüsusiyyetleridir. Mehz bunun sayesinde ona insan adı verilir, eks teqdirde heyvanla onun arasında heç bir ferq olmayır.
Her bir şexsin insani deyerlerini, onun exlaqi seciyyelerinde axtarmaq lazımdır ve bunu da unutmamaq lazımdır ki, insan yüksek

[1] 2 3 >>