Saytın Ən varlısı ol : Zaur66 - 43 manat
close
Sayta Daxil Olun!
Mövzu: ALİMLƏRİN XAVAPİCLƏRƏ AİD FƏTVALARİ
Ehli_muslim [Off] (22.09.2012 / 16:55)
Təkfir fitnəsi (Əl-Məcd telekanalı ilə müsahibə)
Əziz müsəlman qardaş və bacılar!
Sizə təqdim etdiyimiz bu material Şeyx Saleh ibn Əbdüləziz Ali şeyxin "Əl-Məcd" telekanalı ilə müsahibəsinin mətnidir. Müsahibədə günümüzdə baş verən qlobal məsələlərdən söhbət açılır. Şeyx ona ünvanlanan bütün suallara ətraflı və dolğun cavablar verməklə Allahın izni ilə bu görüşün mükəmməl və faydalı olmasına səbəb olmuşdur. İstərdik ki, hər kəs bu müsahibədən faydalansın...
Müsahibənin orijinal variantını, yəni ərəbcəsini bu linkdə görə bilərsiniz. Buyurun keçid edin
Rəhman və Rəhim olan Allahın adı ilə.
Raşid əz-Zəhrani (təqdimatçı): Aləmlərin rəbbi Allaha həmd olsun. Peyğəmbərimiz Muhammədə, onun ailəsinə və bütün əshabına Allahın salavatı və salamı olsun.
Əziz qardaşlarım sizə Allahın salamı rəhməti və bərəkəti olsun... yeni görüşümüzdə sizi bir daha xoş gördük. Bu görüşümüzün qonağı İslam işləri, vəqflər, dəvət və irşad işləri naziri Şeyx Saleh ibn Əbdüləziz ibn Muhamməd ibn İbrahim Ali-Şeyx cənablarıdır.
Sual: Cənab şeyx...
İlk düşünəcəyimiz sual budur: İstər bizim ölkədə istərsə də digər İslam ölkələrində baş verən bu hadisələr və bu radikallığın arxasında müəyyən fikirlər dayanır, yoxsa bu insanlar etdikləri əməlləri ilə cəmiyyəti islah etməyə və ya digər bu kimi işlər üçün çalışırlar?
Şeyx: Rəhman və Rəhim olan Allahın adı ilə. Aləmlərin rəbbi Allaha həmd olsun. Peyğəmbərimiz Muhammədə, onun ailəsinə, bütün əshabına və onun yolu ilə gedən hər kəsə Allahın salavatı və salamı olsun.
Sonra, heç şübhəsiz ki, müsəlmanların tarixində haqq yoldan azmaq qədimdə başlamışdır. Demək bu azğınlıq elə Peyğəmbərin (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) vaxtında başlamışdı. Belə ki, bir nəfər kişi Peyğəmbəri (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) düzgün bölgü aparmamaqda ittiham etmişdi. Daha sonra Xəvaric adlı dəstə meydana çıxdı. Adı çəkilən dəstə müsəlmanlara və qeyri müsəlmanlara qarşı şəriətin məqbul saymadığı döyüşləri özlərinə ibadət etmişdilər. Bu dəstə öz etiqadında, zənnində və istəyində haqqı haqq yerinə qoymaq, yaxşı işləri əmr edib pis işlərdən çəkindirmək üçün çalışdığını düşünürdü. Onların haqq zənn etdikləri belə əməllərdən biri də Osman ibn Əffanın və Əli ibn Əbu Talibin (Allah onların hər ikisindən də razı olsun) qətlini həyata keçirmək idi. Halbuki onların hər ikisi Peyğəmbərin (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) yaxın silahdaşı idilər. Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) onların cənnətlik olmalarına şahidlik etmişdi. Amma xəvariclər isə savab qazanmaq məqsədi ilə onları qətlə yetirdilər.
Bəzən görürsən ki, şeytan dininə sarılmış və dinə köməklik göstərmək istəyən insana bu yöndən: dini qeyrətindən, dindarlığından, İslama, müsəlmanlara və Allahın kitabına olan sevgisindən istifadə edib ona - müdaxilə edir və bu yöndən onu azdırıb ifratçılığa və azğınlığa sürükləyir.
Demək son zamanlar baş verən bu hadisələr heç də İslam ümməti üçün yenilik deyildir. Bəli, baş verən bu hadisələr mahiyyət və keyfiyyətinə görə çox çirkin əməllərdir. Bəlkə də belə hadisələr İslam ümmətinin başına çox az gəlmişdir. Baş verənlərin əsasını Əhli Sünnə və Camaat düşüncəsindən uzaq olan, ifratçı və azğın düşüncələrlə dolmuş təkfiryönlü fikirlər təşkil edir. Bu fikir müsəlmanları, yaxud günah sahiblərini, rəhbərləri və ya dövlətləri təkfir etməyə, yəni kafir adlandırmağa yönəlmiş fikirlərdir. Bu fikir həmçinin şəriət qaydaları ilə tənzimlənməyən qeyrətə əsaslanan fikirlərdir. Bax bu böyük azğınlıq və özbaşınalıq bu kimi acınacaqlı hadisələrin baş verməsinə səbəb olmuşdur. Biz bu kimi insanların tarixçəsinə baxdıqda görürük ki, bunlar heç də bu gün və ya dünənin törəməsi deyillər.
Raşid: Allah sizi xeyirlə mükafatlandırsın! Cənab şeyx, sizcə baş verən bu partlayışların bəzi səbəbləri həmin insanların təkfir düşüncəli olmalarıdır?
Şeyx: Heç şübhəsiz bu belədir. Bu hadisələrdən yeddi il öncə Ər-Riyad şəhərində partlayış baş vermişdi. Həmin partlayışları törədənlərlə söhbət zamanı onlar bildirmişdilər ki, onlar təkfir etiqadlıdırlar. Onlar hətta alimləri təkfir etiklərini dilə gətirmişlər o ki qaldı qeyrilərini.
Onlar bunu izhar etməsələr də, bu məsələ onların etiqadlarında var. Bir halda ki, bir insan belə vəhşi və iyrənc əməllər törədir o insan üçün əməlinə bəraət qazandıracaq bir səbəb olmalıdır. Bu bəraət ya bütün insanları, ya da bəzilərini təkfir etməklə mümkündür. Bu isə alimləri qəbul etməməyə, cəmiyyətdən narazı olmağa, yaxud öz zənnində cihad hesab etdiyi amma əslində şəriətin tələb etdiyi şərtlərlə tamamlanmamış əmələ rəğbət bəsləməkdən irəli gəlir.
Raşid: Cənab şeyx, hələ siz İslam işləri nazirinin müavini olarkən Ər-Riyad hadisələrindən sonra həmin şəhərdə ???Təkfir və Mötədillik??? haqqında keçirdiyiniz təlim kursları bu deyilənlərin mənasını açıqlayırmı?
Şeyx: Bəli, bu təmamilə doğrudur. Çünki təkfir məsələsi daim yenilənən məsələdir. Bu ümumi olaraq xəvariclərin fikri ilə bağlıdır. Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) xəvariclər barəsində danışmış və demişdir: ???Onlar daim çıxacaqlar. Hətta, sonuncuları dəccal ilə birgə vuruşacaqlar???. Xəvariclərin çıxması heç də birinci əsrlərə xas deyil. (Onlar daim çıxacaqlar), lakin yeni libasda. Onları bir-birinə oxşadan ifrata varmalarıdır. Onlar müxtəlif yönlərdə ifrata varır, bunlardan biri də təkfir məsələsidir. Onların gəncləri və ya bu yolu gedib əməlinin düzgün olmasında özlərini qənaətləndirdikləri səbəb təkfir məsələləridir. Demək belə insan bir işə meyil göstərib özünə bu işdə bəraət axtarır. Onların meyil etdikləri bu fikirə səbəb, İslam cəmiyyətlərinin hazırki durumu, yaxud qeyri müsəlmanların müsəlmanlara mənən və ya işğal yolu ilə torpaqlarına hakim olması, yaxud cəmiyyətdə münkər işlərin çoxalması, cihadın bəzi növlərinin mövcud olmaması kimi hallardan nəticələnən psixi təsirlərdir.
Raşid: Allah sizi xeyirlə mükafatlandırsın. Cənab şeyx, təkfir məsələləri Allahın kitabında və Peyğəmbərin (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) sünnəsində tam aydın şəkildə açıqlanmışdır. Həmçinin tədris proqramlarında da bu məsələnin təhlükəli olması barədə açıqlama verilmişdir. Lakin bütün bunlara rəğmən yenə də yolunu azanlar olmuşdur. Cənab şeyx bunun səbəbi nədədir?
Şeyx: İlk olaraq istərdim deyim ki, təkfir etmək hökm verməkdir. Təkfir etməyin mənası, hansısa müsəlmana kafir etməkdir. Təkfir etmək Allahın kitabında və Peyğəmbərin (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) sünnəsində vardır. Bu təkfir, Allahın kafir adlandırdığını təkfir etmək, yaxud dinindən çıxmış (mürtəd olmuş) müsəlmanı təkfir etməkdir. Bu Allahın kitabında və sünnədə mövcud olan hökmdür. Uca Allah buyurur: ???İslamı qəbul etdikdən sonra kafir olmuş...??? Tövbə: 74. ???İman gətirəndən sonra kafir olanlar...??? Ali İmran: 90. ???Ey iman gətirənlər! Sizdən hər kəs dinindən dönsə, (bilsin ki) Allah (onun yerinə) elə bir tayfa gətirər ki, (Allah) onları, onlar da (Allahı) sevərlər...??? əl-Maidə: 54. Həmçinin Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) bəzi mürtədləri: ???Dinini tərk edib camaatdan ayrılan??? ??? sözləri ilə vəsf etmişdir.
Demək şəriətdə təkfir hökmü mövcuddur. Əhli sünnə və camaat anlayışına görə ???Lə iləhə illəllah Muhammədən rəsuləllah??? kəlməsinə şahidlik edən müsəlman söz, əməl, etiqad və ya şəkk etməklə mürtəd ola bilər. İslam məzhəblərinə xidmət edən elm adamlarının təfsir, əqidə və fiqh kitablarında yazıb topladıqları məlumatlar da bunu təsdiqləyir. Bütün təfsir, hədis, hədislərin şərhi və fiqh kitablarında, hətta istənilən məzhəbdə ???Mürtədlərin hökmü??? ??? adlı fəsil mövcuddur.
Təkfir məsələsi çox çətin, fiqh kitablarında ən son fəsillərdə yer almış məsələ olduğu halda, namazın və ya zəkatın təfsilatlı hökmlərini bilməyən insanlar bu məsələyə qarışmışlar. Halbuki adı çəkilən məsələ həm anlayış həm də tətbiq baxımından fiqhin ən çətin bölümüdür.
Ümumi olaraq demək olar ki, təkfir etmək məsələsi sıravi insanların öhdəliyində deyildir. Əgər fiqh kitablarında mövcud olan alış-veriş məsələləri barədə hökmü bu işdə mütəxəssis olanlar öz öhdəliklərinə götürürlərsə, ortaqlıq məsələlərində hökmü bu işdə mütəxəssis olanlar verirlərsə, vəqflər, vəsiyyətlər və miras məsələlərində hökmü, vərəsə payının bölünməsində, vəsiyyət və miras mütəxəssisləri verirlərsə, həmçinin cinayət məsələlərində kimin ölməsini, kimdən qisas alınmasını, kimə qanbahası verilməsini və s. bu kimi şəriət məsələlərində hökm verilməsi qaziyə və fitva sahiblərinə həvalə edilirsə, bəs hansısa müsəlmanın kafir olmasına dair hökm vermək necə?! Heç şübhəsiz ki, bu məsələ həm fitva həm də hökm vermək baxımından daha çətindir. Ona görə də bu məsələdə hökm vermək sıravi insanların səlahiyyəti deyildir. Həmçinin bu məsələnin tətbiqi hər bir müsəlmandan tələb olunmur. Yaxud kimsə deyə bilməz ki, mən öz fikrimcə filankəs və filankəsə hökm verirəm. Bu məsələ şərtlərin, maneələrin, həmin hökm barəsində təfsilatlı hökmlərin mövcudluğundan asılıdır. Ona görə elm adamları təkfir məsələlərini sıravi insanların deyil, yalnız qazilərin öhdəliklərinə buraxırlar. Hətta sıravi elm tələbələri, ???filankəs mürtəd olub???, yaxud ???filankəs dindən çıxıb??? və ya ???filankəs kafirdir??? deyib hökm verə bilməzlər. Bu, qazilərə xas olan məsələlərdəndir. Belə məsələlərdə qazi, yaxud qazilik şərtlərinə sahib olan müfti hökm verə bilər. Söhbət qazilik işini gözəl bacaran, şərtləri və maneələri isbat etmək bacarığı olan müftidən gedir.
Elə buna görə deyirik ki, deyilən məsələlərdə tələskənliyə yol vermək olmaz. Mən, bu şəriət hökmünü inkar edənlərin tərəfini də tutmuram. Heç şübhəsiz: ???Mürtədlik adlı fəsil yoxdur???, yaxud ???Müsəlman mürtəd ola bilməz???, ???heç təkfir etmək olmaz??? ??? kimi fikirləri söyləmək çox təhlükəlidir. Hətta elələri də vardır deyirlər ki, yəhudi və xaçpərəstləri, qeyri müsəlmanları təkfir etməyin. Bu uca Allahın kitabındakı və Peyğəmbərin (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) sünnəsindəki hökmlərə ziddir.
Bizim dediyimiz odur ki, deyilən hökm Quran və sünnədə mövcuddur. Lakin bu barədə hökm vermək kimin səlahiyyətidir? Elm adamları təkfir məsələsini açıqlayıblar, amma bu barədə kim hökm verməlidir? Bu məqamda məsələnin qaydası qoyulmalıdır. Belə ki, məsələ fiqhi və etiqadi baxımdan mövcuddur.
Təkfir məsələsi əqidə kitablarında yer almışdır. Bu məsələnin əqidə kitablarında yer alması etiqad etmək üçündür, hökm vermək üçün yox. Çünki bu məsələdə hökm vermək fiqhlə bağlıdır. Əqidədə təkfirin bəzi növləri yer almışdır ki, sən onları etiqad edəsən. Yəni kimdir küfr edən? İnsanı küfrə aparan əməllər hansılardır? Bu əməllərin vəsfi nədir? Müsəlman bunları bilməlidir ki, özünü bu əməllərdən qorusun, uca və nöqsansız Allahın və rəsulunun (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) dediklərini etiqad etsin.
Az öncə qeyd etdiyiniz Riyad partlayışlarından sonra bu boşluq meydana çıxdı. Bundan dərhal sonra İslam işləri, vəqflər, dəvət və irşad nazirliyi ifratçılığa aparan məsələlərin açıqlanması, mötədilliyə çağırış və təkfir məsələlərinin izahı barədə bir neçə mühazirə və kurslar təşkil etmişdi. Həmin kurslardan biri sizin az öncə qeyd etdiyiniz kurslar idi.
Bu kurslar, təkfir məsələsi ilə bağlılığı olan məsələlərin açıqlanmasına və gəncləri bu məsələyə can atmaqdan çəkindirməyə həsr edilir. Mən çoxdan bəri yaxın münasibətdə olduğum bir çox gənclər və elm tələbələrindən gördüklərimə əsasən deyə bilərəm ki, əksər gənclər bu məsələlərə müdaxilə etməyə can atır və bu barədə danışmağı xoşlayırlar. Amma əslində bu onlara vacib olanın tam əksidir. Onlara vacib olan odur ki, dinlərində onlara fayda verən məsələlərə müdaxilə etsinlər, araşdırsınlar. Amma o məsələlər ki, qazilərin və ya müftilərin ixtisasına daxildir sıravi insanların belə məsələlərə müdaxilə etmələri yaxşı hal deyildir. Əslində bu zəlalətə və haqq yoldan azmağa səbəb olur. Əgər diqqətlə fikir versən görərsən ki, sıravi insanların belə məsələlərə müdaxilə etmələri sonda öz nəfsi istəkləri ilə kiməsə kafir hökmü verməklə nəticələnəcəkdir. Yəni, bir insanın hərəkəti başqasının xoşuna gəlmədikdə ona hökm kəsəcək, yaxud kimsə deyəcəkdir ki, bu hərəkətdən elə çıxır ki, həmin insan dinə nifrət edir... və s. Yəni, iş o yerə gəlib çatacaq ki, əməllərin zahiri anlamına görə hökm verəcəklər. Bu bəzi İslam ölkələrində baş vermişdir. Bəzi dəstə və camaatlar əməllərin zahiri anlamına görə insanlara hökm vermişlər. Yəni demişlər ki, onun bu sözündən elə çıxır ki, bu belədir. Amma Üsulul Fiqh elm adamları isə deyirlər ki, məzhəbdən doğan məsələlər mütləq məzhəb sayılmır. Hər küfr edən kafir olmur. Ola bilər bəzən söz sahibi dediyi sözə görə mühakimə edilsin, amma onun dediyi söz onu dindən çıxarmasın.
Ümumi olaraq təkfir fikrinə aparan məsələlərdən biri də Allahın hökmü ilə hökm verməmək məsələlərinə müdaxilə etməkdir. Allahın hökmü ilə hökm etməmək məsələləri ta qədimdən elm adamlarının kitablarında, əqidə, hədis, fiqh və təfsir kitablarında ətraflı şəkildə açıqlanmışdır. Bu barədə İbn Abbas (Allah ondan razı olsun) və digər İslam alimləri açıqlama vermişlər. Amma indi görürsən ki, cavandır on beş, on yeddi, iyirmi və ya iyirmi beş yaşı var fiqh və ya əqidə hökmlərini bilmirlər amma Allahın hökmü ilə hökm verməmək məsələsində mübahisə edirlər. Bu məsələ bəzi cəmiyyətlərdə və dəstələrdə təkfir məsələsinin canlandırılması üçün hədəfə çevrilmişdir.
Raşid: Cənab şeyx bunun səbəbi nədədir? Yəni nə üçün bu cavanlar bu yaşda olarkən aşkar elmləri tərk edir və bu kimi işlərə baş qoşurlar?
Şeyx: Bu məqamda yeri gəlmişkən deyim ki, psixoloqlara belə bir sualla müraciət etmək və onların rəyini öyrənmək lazımdır: ???Nə üçün gənclər daha çətin işlərə, təkfir etməyə, öldürməyə, bir sözlə azğınlığa və böyük cinayətlərə can atırlar????
Təcrübəmə əsasən deyə bilərəm ki, gənc insan özünü göstərmək, dininin qeyrətini çəkdiyini isbat etmək istəyir. Həmçinin gənc insan öz nəzərində özünün doğru hesab etdiyi şeyə doğru, səhv hesab etdiyinə isə səhv demək əzmində olur. Gənc insan bu əzmkarlığı ilə istədiyi məsələyə bu imandır, bu isə küfrdür deməyə cürətlənir. Gənc insan özünü göstərmək, varlığını biruzə vermək istəyində olur. Hal-hazırda ümumi olaraq gənclərin davranışlarına nəzər salsaq görərik ki, hətta şəhvətani hərəkətlər edən, paltarında, əxlaqında, hərəkətində və simasında xoşagəlməz geyinən gənclər özlərini fərqləndirmək istəyirlər. Bu onun daxildən gələn psixi mübarizəsidir ki, o özünü fərqləndirməyə və nəzər cəlb etməyə can atır. Bu xüsusiyyət dini donda ola bilər. Belə ki, gənc insan çətin məsələlərə müdaxilə edir və elə hesab edir ki, bu onu digərlərindən fərqləndirəcəkdir. Digər tərəfdən isə ona dinində fayda verən əməlləri tərk edir. Çünki bu kimi əməllər onu digərlərindən fərqləndirmir və o bu əməllərlə gözə çarpmadığını zənn edir. Belə insan düşünür ki, əgər o ümimi əqidə məsələlərində: iman və imanın əsaslarında ??? həmçinin namaz, ibadət, təharət, davranış, ailə əhkamları, ictimai məsələlər, yaxşılıq, qohumluq əlaqələrini qorumaq, özünün və başqalarının: qohumlarının, rəhbərlərin, elm adamlarının və bütün müsəlmanların hüquqlarını qoruyaraq deyilən əməllərə riayət etsə bir tərəfdən özünü yükləyəcək, digər tərəfdən də bu ona heç bir imtiyaz verməyəcəkdir. Ona görə gənc insan öz imanını, din qeyrəti çəkdiyini, İslama məhəbbət bəslədiyini biruzə vermək üçün ağır məsələlərə: təkfir və şərii şərtləri tamamlanmamış cihad məsələlərinə ??? müdaxilə edir.
Raşid: möhtərəm şeyx siz təkfir məsələsi ilə bağlı keçirdiyiniz görüşlərin birində demişdiniz ki, bunun şərtləri və maneələri vardır. Yəni, bir insan islamdan çıxıb küfrə girə bilər. Bu hökm fiqh kitablarında təsdiq edilmişdir. Lakin sualın məğzi budur ki, qazi, fəqih və ya alim olan şəxs müəyyən bir insanın kafir olması üçün hansı şərtlərdən istifadə edir.
Şeyx: Biz bilirik ki, şəriət əhkamlarının tətbiqi müəyyən şərtlər və maneələrlə əhatəlidir. Elə buna görə də "Üsulul Fiqh" alimləri yeni ərsəyə gəlmiş qanunları (ərəb. Əhkam Vadiyyə) səbəblər, şərtlər, maneələr və s. bu kimi əsaslarla təyin edirlər. Bu qayda bütün qanunlara şamildir. Əgər biz təharət məsələlərinə baxsaq görərik ki, orada "Dəstəmazın doğru olması üçün şərtlər" ??? kimi ifadələr işlədilir. Həmçinin namaz və namazın şərtləri. Dəstəmazı pozan maneələr. Həmçinin namazı pozan bir çox əhkamlar. Eləcə də həcc, zəkat və digər məsələlərdə bu qaydalar istifadə olunur. Hətta alış-verişin, nikahın və digər əhkamların da öz şərtləri və əsasları vardır. Əgər deyilən əməllər üçün belə şərtlər və qaydalar vardırsa bəs onda belə böyük məsələ üçün, müsəlmanın dindən çıxmasına qərar vermək, yaxud hansısa insanın müsəlman və ya mömin olmadığını iddia etmək necə?! Heç şübhəsiz bunun üçün mütləq şəriət qaydaları olmalıdır. Bir halda ki, insanlar arasında ədavətə səbəb olmayan ibadət məsələləri üçün şərtlər, qaydalar və maneələr qoyulmuşdur, bəs belə böyük məsələ üçün necə?!
Ona görə elm adamları deyirlər ki, "Lə iləhə illəllah, Muhammədən rəsuləllah" kəlməsinə şahidlik edən müsəlmanı, onu İslama daxil edən aşkar sübut kimi açıq-aşkar dəlil olmadan dindən çıxarmaq olmaz. Belə ki, o İslama aşkar dəlillə, "Lə iləhə illəllah Muhammədən rəsuləllah" ??? kəlməsi ilə daxil olmuşdur. Onu bu şahidlikdən məhrum etmək üçün özü kimi aşkar əsas lazımdır. Ona görə elm adamları bu məsələ üçün şərtlər və maneələr müəyyən etmişlər. Bunlara mütləq qeyd etmək lazımdır.
Belə şərtlərdən biri həmin adamın dediyi sözü və ya etdiyi işi qəsdən etməsidir. Həmçinin dediyi söz barədə elmi olmalıdır. Məsələn cahil olmamalıdır, uzaq yerdə yaşayıb şərii əhkamlardan bixəbər olmamalıdır. Müəmmalı məqam olmamalıdır. Həmçinin ona hökm vermək üçün müəmmalı məqama aydınlıq gətirmək lazımdır. Çünki həmin adamın bu məsələ barədə yozumlu düşünmə, yaxud səhv fikirdə olma ehtimalı ola bilər. Belə ehtimallar çoxdur. Əgər hər hansı söz, əməl və ya davranış barədə ehtimal edilərsə bu zaman mütləq həmin məlumat qazi tərəfindən dəqiqləşdirilməlidir. Yaxud müfti bu məlumatı dəqiqləşdirməli və münasibət bildirməlidir.
Həmçinin təkfir etmək ixtilaf olmayan məsələlərdə olur. İxtilaf olan məsələlərdə isə təkfir edilmir. Alimlərin ixtilaf etdikləri hər hansı bir məsələyə nəzər salaq.
Biri deyir ki, bu əməli etmək insanı kafir edir, digəri isə buna xeyr deyir. Digər tərəfdən də nə Quranda nə də sünnədə iki rəydən birini dəstəkləyən dəlil yoxdur. Demək bu halda hansısa məsələyə görə mürtədlik hökmü vermək ictihadlı məsələdir. Bu halda təkfir edilmir. Çünki insanı təkfir etmək onu dindən çıxarmaqdır və bu aydın və yekdil əsasla olmalıdır. Məlum qaydalara görə ixtilaf olan məsələlərə görə təkfir edilmir.
Alimlər, sələfi dəvətinin bütün alimləri ələlxüsus da İbn Teymiyyə, İbn əl-Qeyyim, Məhəmməd ibn Əbdülvahhab və onlardan sonra gələn alimlərin mədrəsələrindən bəhrələnmiş alimlər ixtilaflı məsələlərə görə təkfir edilmə mövzusunda mürtədlərin hökmü barədə fiqh kitablarında genişliyə yol verildiyini diqqətə almışlar. Əgər Hənəfi məzhəbinin müdrik fiqh alimlərinin kitablarına nəzər salsaq görərik ki, bu kitablarda mürtədlərin hökmü haqqında danışan fəsil çox uzundur və məsələ xırdalıqları ilə qeyd olunmuşdur. Hətta onlar Quran sözünü "Qurancıq", yaxud məscid sözünü "məscidçə" kimi kiçildilmiş formada deyən insana, yaxud sözündə və əməlində İslamı alçaltdığı və təhqir etdiyi ehtimal olunan məsələyə görə, yaxud da vacibləri təzim etmədiyinə görə həmin insana mürtəd hökmü vermişlər. Həmçinin Şafii, Maliki və Hənbəli məzhəbinin müdrik alimləri də fiqhi fəsillərdə bu məsələyə çox genişlik vermişlər.
Sələfi dəvətinin aparıcı alimləri bu məsələyə diqqət yetirmişlər. İslam məzhəblərinin həqiqətini bilməyənlər və sələfi dəvətinin alimlərini ələlxüsus Şeyxulislam İbn Teymiyyə, Məhəmməd ibn Əbdülvahhab və onların tutduqları yol ilə gedən digər alimləri layiqincə tanımayanlar elə zənn edirlər ki, təkfir məsələlərini genişləndirən məhz bu alimlərdir. Amma həqiqətdə təkfir məsələlərini dar çərçivəyə salan bu alimlər olmuşlar. Çünki əgər sən təkfirin şərtləri barədə axtarsan görərsən ki, şərtlər və maneələr haqqında ətraflı məlumatı Şeyxulislam İbn Teymiyyə vermişdir. Hətta o, yozumlu düşünən insanın əsla təkfir edilməməsi fikrini, həmçinin yekdil rəyə əsaslanmayan səbəblərlə təkfir edilməməsi fikrini dəstəkləmişdir.
Bu məqamda qeyd etmək lazımdır ki, fiqh alimlərinin dediyinə əsasən İslamı batil edən amillərdən biri kafirin küfründə şübhə etməkdir. Bəzi insanlar bunu oxuyub elə başa düşüblər ki, kafirin küfründə şübhə etmək o deməkdir ki, əgər sən bir insanı təkfir etsən və başqası da onun kafir olub-olmamasında şübhə edərsə o adamın özü də kafirdir. Amma Şeyxulislam İbn Teymiyyə, İbn əl-Qeyyim və sələfi dəvətinin digər alimləri bu qaydada nəzərdə tutulan kafirin kimliyini açıqlamışlar. Burada hansı kafirdən söhbət gedir? Deyilən kafir Allahın və rəsulunun nassla (yəni, aydın şərii dəlillə) təkfir etdiyi, yaxud yekdil rəylə təsdiq edilmiş dində zəruri əməl sayılan amillə, ya da əməl sahibini dindən xaric edən əsasla təkfir edilən kimsədir. Amma əgər kiməsə ictihadi bir əsasla hökm verilərsə, yaxud bəziləri ona kafir hökmü kəsər digərləri isə bununla razılaşmazlarsa o zaman bu kimi hallar deyilən qaydaya daxil deyildir.
Demək dəvət alimləri təkfir dairəsini darlaşdırıblar. Əgər sən Şafii məzhəbinin görkəmli alimi, bir çox məşhur əsərlərin müəllifi, öz vaxtında Məkkənin müftisi olmuş İbn Həcər əl-Heytəmi əş-Şafiinin insanı dindən çıxaran əməllərdən bəhs edən böyük "Əl-İlam Biqəvatiil İslam" adlı kitabına baxsan görərsən ki, müəllif orada insanı kafir edən və İslamı pozan amillərin növləri haqqında danışmışdır. Amma sələfi alimləri gəlib bütün bunları məşhur qaydalarla dar çərçivəyə salmış, təkfir etmək üçün şərtlər və maneələrin nəzərə alınmasını önə çəkmişlər. Bunu Şeyxulislam İbn Teymiyyə və Şeyxulislam Məhəmməd ibn Əbdülvahhab qeyd etmişlər. Təbii ki, İbn Həcər əl-Heytəmi hicrətin doqquz və onuncu əsrlərində yaşamışdır.
Bütün bunlardan sonra alimlər qeyd etmişlər ki, bu məsələ mütləq dar çərçivədə olmalı və hər kəs buna müdaxilə etməməlidir.
Demək İslam Fiqhi irsində müsəlmanı mürtəd edən amillər barədə geniş məlumat vardır. Belə ki, alimlər insanın söz, əməl, etiqad, şübhə və s. amillərlə kafir olma ehtimalını irəli sürmüşlər.
Sələfi dəvəti ilk andan bu məsələni göz önünə almışdır. Lakin bu dəvətin əsas məqsədi ibadət (uluhiyyə) tövhidini yəni, ibadətin yalnız Allah üçün sərf edilməsini, Allahdan başqasından dua və kömək istəməməyi, yaxud Allahdan başqası üçün qurban kəsməməyi çatdırmaq idi. Onlar müəmmalı məsələlərə nəzər salaraq bu məsələdə genişliyə yol verməyin təhlükəli olmasını gördülər və bu girişi daraltdılar. Bu fikri daşıyan bəzi insanlar bir çox İslam ölkələrində, hətta burada deyilən məsələyə, yəni təkfir etməyə geniş yer verirlər. Lakin elm adamları onların qarşısını alırlar. Ona görə elmdə püxtələşmiş, Quranı, sünnəni və ümmətin sələfinin hansı yolda olmasını düzgün başa düşərək təkfir dairəsini çox genişləndirmirlər, əksinə bu məsələni isbat etmək asan iş olmadığı üçün təkfir dairəsini daraldırlar.
Raşid: Hökmləri də tətbiq edilir?
Şeyx: Hökm verildikdən sonra şərii əhkamları, ailə əhkamlarını və s. tətbiq edirlər. Hətta elələri də vardır ki, bəzi ixtilaflı məsələlərə görə əhkamları da tətbiq edirlər.
Məsələn, namazı tərk etmək məsələsi. Məlum olduğu kimi, elm adamlarının bir neçə rəyindən bizim qane olduğumuz rəyə görə tənbəllik və ya laqeydlik üzündən namazı tərk edən kimsə küfr edir. Buna əsas verən aşağıdakı hədisdir: "Kim namazı tərk edərsə küfr etmiş olar". Bildiyiniz kimi bu məsələ ixtilaflı məsələdir. Şafii, Hənəfi və digər məzhəb alimləri belə insanı kafir hesab etmirlər. Bu məsələdə bir qədər dərinə varıb: "kim namazı tərk edərsə onun nikahı ləğv edilir, digər hökmlər tətbiq olunur" ??? və s. bu kimi rəylər söyləmişlər. Amma bu heç də yaxşı hal deyil. Çünki, hökmlər iki halda tətbiq edilir:
1. İttifaq edilmiş əsaslarla.
2. Yaxud şərii rəhbərin və ya qazinin hökmü ilə. Çünki ona hökm vermək artıq onun şübhəsinin dəf edilməsi deməkdir.
Ona görə fiqh alimləri, hətta hənbəli məzhəbinin alimləri (A.r.e namazı tərk edənin nə zaman küfr etməsi və ona nə zaman hökm kəsildiyi haqqında danışarkən demişlər: belə insanın tövbə etməsi və namaz qılması tələb olunur. Əgər o digər namazın vaxtı girənə qədər namaz qılmamaqda israr edərsə o zaman rəhbər və ya onun köməkçisi onu öz yanına çağırıb tövbə etmək üçün üç gün möhlət verməlidir. Əgər tövbə etsə heç, əks halda isə qətlə yetirilir.
Demək qazi bir nəfərə üç gün müddətində möhlət verir və onun namaz qılmasını tələb edir. Bu müddətdə heç bir yozum yeri qalmasın deyə onun şübhəsini dəf edir və "üç gün ərzində namaz qılmasan qılınc görəcəksən" deyərək ona müraciət edir. Sonra həmin adam bu sərt cəzanı namazdan üstün tutur. Belə halda bu onun nəfsində olan bir məqamı aşkarlayır. Belə çıxır ki, həmin insan əslində namaza nifrət edir və ya namazı inkar edir. Yaxud da həmin adamın namaz barəsində şəkk-şübhəsi yoxdur. Sadəcə olaraq bu təkəbbürlülükdən və şərii qayda-qanuna asi olmaqdan irəli gəlir.
Mən bununla demək istəyirəm ki, Sələfi dəvətinin alimləri şərtlər və maneələr məsələsini xüsusi olaraq açıqlamışlar. Onlar fiqh alimlərinin verdikləri bir çöx hökmləri qaydalar çərçivəsinə salmışlar.
Ona görə islahatçı şeyx Məhəmməd ibn Əbdülvahhabın dəvətinə nisbət edilən və düşmənləri tərəfindən "Vəhhabilik dəvəti" deyə adlandırılan bu dəvət dörd məzhəb alimlərinin fiqh kitablarında mövcud olan hökmləri dar çərçivəyə salmış, bu hömləri təkfir məsələsində genişləndirməmişdir. Əksinə bu dəvətdə məzhəb alimlərinin yekdil rəylə təsdiqlədikləri görüşlər önə çəkilmiş, ixtilaflı məsələlər kənara qoyulmuşdur. Şeyx Muhamməd ibn Əbdülvahhabın bu xüsusda bir kitabı da vardır. Həmçinin şeyx Abdullah ibn Muhamməd ibn Əbdülvahhabın da bu mövzuda kitabı vardır. Ümumiyyətlə dəvət alimləri, İbn Teymiyyə, İbn əl-Qeyyim və digər elm adamları ??? Allah onların hamısına rəhmət etsin ??? bu mövzuda geniş açıqlamalar vermişlər.
Demək bu məsələdə şərtlər və maneələr vardır ki, onları tam nəzərə almaq lazımdır. Yalnız ittifaq edilmiş əsaslarla təkfir edilə bilər. Məqbul sayılan yozuma əsaslanaraq yozumlu düşünən insana nəzər salaq. Əks tərəf onun barəsində düşünür ki, onun əməli, sözü və ya hərəkəti küfrdür. Məsələn, indi gəlin xəvariclərə baxaq. Onlar, Osman ibn Əffanı (A.r.o və Əli ibn Əbu Talibi (A.r.o qətlə yetirmiş, müsəlmanlara qarşı döyüşmüş, bu günə qədər fitnə-fəsad törətməklə ağır cinayətlər törətmişlər. Alimlər onların kafir olub-olmamaları barədə ixtilaf etmiş və iki rəy söyləmişlər. Əli ibn Əbu Talib (A.r.o onlar barəsində: "Onlar kafirdilərmi?" ??? deyə soruşularkən demişdir: onlar elə küfrdən qaçıblar. Yəni bu məqamda Əli (A.r.o onların səhv yozumlu düşüncələrini nəzərə almışdır.
Uzun sözün qısası deyilən şərtlər və maneələrin mövcudluğu labüddür. Və hər hansı insana hökm vermək üçün təkfirin bütün şərtləri və maneələrini əhatə etmək lazımdır. Bu iş sıravi insanların öhdəliyinə düşən bir iş deyil. Bu, qazinin, yaxud qazini əvəz etmək bacarığı olan müftinin səlahiyyətidir.
Raşid: Məhəmməd ibn Əbdülvahhabın dəvəti ilə bağlı soruşmaq istərdim: Siz dediniz ki, onlar tövhidə çox önəm verdikləri halda, digər tərəfdən təkfir məsələsini çox daraldıblar. Bunun səbəbi nədir?
Şeyx: Tövhid, insan nəfsini Allahdan başqasına ibadətdən xali etməkdir. Şeyx Məhəmməd ibn Əbdülvahhab (A.r.e bir məqamda ondan soruşulan suala cavab verərkən deyir: Sualda deyilirdi: "Siz Bədəviyə ibadət edənləri, yaxud Kəvvazın türbəsi önündə yəni, Allahdan başqasına ibadət edənləri təkfir edirsinizmi? O demişdir: Xeyr. Biz onları təkfir etmirik. Çünki onları bu işdən agah edən yoxdur". Bu məqamda şeyx onlara hökm vermədiyini bildirdi. "Ona deyəndə ki, sən bütün insanların kafir olduqlarını deyirsən!" O demişdir: "Nöqsanlardan pak olan uca Allah şahiddir ki, bu böyük bir böhtandır". Dəvət alimləri bu məsələni yalnız şəriət dəlillərində: Allahın və Peyğəmbərinin hökmündə, alimlərin yekdilliklə dəstəklədikləri əsaslarda cəmləmişlər. Alimlərin ixtilaf etdikləri hökmlərin əsasında isə onlar heç kəsə kafir hökmü vermirlər. Hətta bundan daha az önəm daşıyan bir çox məsələlər vardır ki, Şeyx Məhəmməd ibn Əbdülvahhab (A.r.e bir məqamda o haqda danışır ??? mən bu dəvət haqqında ona görə çox danışıram, çünki indiki zamanda deyilən mövzu haqqında bu dəvətə qarşı çoxlu sözlər ünvanlanır. Şeyx Məhəmməd bir çox məsələlərə, məsələn sağ insanlarla, yaxud kiminsə cəddi və ya hörməti ilə təvəssül etmək məsələsinə gəldikdə demişdir: Mən dəvətimin əvvəlində bu məsələlərdən danışmamışam. Mən bu məsələlər haqqında deyil, yalnız alimlərin yekdil rəylə haramlığını təsdiqlədikləri məsələlər haqqında danışmışam. Fikir ayrılığı olan məsələlər haqqında isə danışmamışam. Bu isə onun dəvətinin əvvəlində göstərdiyi müdriklikdən irəli gəlirdi. O bununla insanlara bildirirdi ki, biz dəvət etdiyimiz məsələləri hər yerdə və hər vaxtda demirik. Dəvət mütləq bir-birindən daha önəmli məsələlər üzərində, zaman və məkana uyğun olaraq mərhələ ilə qurulmalıdır. O demək deyil ki, haqq olan məsələ hər yerdə və hər məqamda necə gəldi deyilir. Məsələlər mütləq mərhələ ilə olmalıdır. Sələfi dəvəti ilə ümumi tanışlığıma və bu haqda bildiklərimə əsasən deyə bilərəm ki, bu dəvət məzhəb kitablarında olan təkfir məsələlərini daha dar çərçivəyə salmışdır. Bu qapı araşdırma aparmaq istəyən hər kəs üçün açıqdır. İstəyən kəs bunu araşdırıb əmin ola bilər. Yalnız bir kitaba məsələn, "əl-ilam biqəvatiil islam", yaxud hənəfi məzhəbinin kitablarında "mürtədlərin hökmü" adlı fəsillərə baxa bilərsiniz (Allah onlara rəhmət etsin!). Ona görə araşdırma aparmaq istəyən kimsə baxsın görsün görək dəvət bu qapını genişlətmişdir, yoxsa daraltmışdır.
Raşid: Şeyx bəzi gənclər deyirlər ki, siz deyirsiniz ki, təkfir və onunla əlaqədar məsələlərlə məşğul olmayın. Halbuki bizim yəqinliklə bildiyimiz bir məsələ də budur ki, tağuta küfr etmədən tövhidin tam şəkildə həyata keçirilməsi mümkün deyildir. Mən də öz tövhidimi tam həyata keçirmək üçün mütləq tağuta küfr etməli və onun küfrünü insanlara bəyan etməliyəm. Bu sualın cavabı nədir?
Şeyx: Tağut nə deməkdir?
Məqama münasib olsun deyə, demək olar ki, tağut mənəvi və maddi ola bilər. Tağut Allahdan başqasına ibadət etməkdir: ???...Hər kəs Tağutu inkar edib Allaha iman gətirsə, o, artıq (qırılmaq bilməyən) ən möhkəm bir ipdən yapışmış olur...??? (əl-Bəqərə: 256). ???Hər kəs Tağutu inkar edib??? sözləri, kəlmeyi şəhadətin "Lə iləhə" hissəsini, yəni haqq ilah yoxdur mənasını ehtiva edir. ???Allaha iman gətirsə??? sözləri, "İlləllah" kəlməsini yəni, Allahdan başqa sözlərini təsdiq edir.
Tağuta küfr edən kimsə, Allahdan başqasına ibadət olunmasına küfr edir. Yəni, sən bu məsələyə yanaşarkən deyirsən ki, sən bütlərə ibadət etməyə necə baxırsan? Allahı qoyub, hansısa bəşərə, daşa, cinə ibadət edən kimsəyə necə baxırsan? Əlbəttə ki, cavabımız belə olmalıdır: biz Allahdan başqasına ibadət etməyi inkar edirik. Tağuta küfr etmək elə budur. Belə tağuta mütləq küfr etmək lazımdır. Bu, mənən küfr edilən tağut növüdür.
Maddi olaraq küfr edilən tağutlara gəldikdə, alimlərin dedikləri kimi, belə tağutlar çoxdur. Onların başçıları isə beşdir:
Özünə ibadətə çağıran. İnsanlara, gəlin mənə ibadət edin deyən kimsə. Bəli, özünə ibadət etməyə çağıran kimsələr olmuşdur.
Yaxud insanları Allahdan qeyrisinə ibadət etməyə səsləyən. Məsələn, bu bütə, filan insana, filan cinə və s. ibadət edin deyən kimsə.
Həmçinin alimlər tağutun bir növünün, Allahın hökmlərini dəyişən zalım rəhbər olduğunu demişlər. Hansısa ölkədə bir rəhbər gəlib deyir ki, mən gərək Qurandan sələm ayələrini silim. Belə halda o Allahın hökmünü dəyişir. Həmçinin deyir ki, Peyğəmbərin (s.a.v zinanın haramlığı haqqında danışan hədislərini silmək istəyirəm. Quranda yahudilər haqqında olan ayələri silmək istəyirəm. Yəni, bizim üçün müxtəsər bir Quran icad etmək istəyir. Belə insan Allahın hökmlərini dəyişmiş sayılır. Bu məqamda "dəyişən" sözünə diqqət yetirin. Allahın hökmünü dəyişən kimsə, Allahın Qurandakı hökmlərindən birini ləğv etmək istəyən kimsədir.
Amma bir insanın gəlib deməsi ki, Allaha and olsun mən bilirəm ki, bu hökmdür. Amma mən başqasına əməl edirəm. Belə insan Allahın hökmünü dəyişmiş sayılmır. O demir ki, mən bu hökmü ləğv edirəm. Əksinə deyir ki, mən onu dəyişmirəm. O, sabit bir hökmdür. Lakin yozumlu düşüncələrini ortaya qoyub deyir ki, indiki zamanda belədir, mən filan işdə işləyirəm, iş elə gətirib ki, mən bunu edə bilmirəm, bunu etmək mənim üçün çətindir və s. Bu insan başqa hökmə aiddir və o buna görə vəziyyətindən asılı olaraq üzürlü və ya üzürsüz ola bilər.
Bunu deməkdə məqsəd odur ki, əqidə Allaha iman gətirib, tağuta küfr etməkdir. Bu, insanın qəlbi etiqadıdır. Sən Allaha, mələklərinə, kitablarına, peyğəmbərlərinə, axirət gününə, qədərin xeyirinə və şərinə iman gətirirsən. Məgər bunlar imanın əsasları deyilmi? Demək bu altı əsasa iman gətirməklə iman gerçəkləşir. Gələk tağuta küfr etmək məsələsinə. Bu da həmçinin Allahdan qeyrisinə ibadət etməyi inkar etməkdir."Lə iləhə" yəni, ibadətə layiq olan haqq məbud yoxdur, "İlləllah" yalnız Allahdan başqa. İbadət olunan ilahlar çoxdur. Bəziləri günəşə, aya, filan ilaha, şeyxə, peyğəmbərə, bəzi mələklərə və b. bu kimi varlıqlara ibadət edirlər. Necə ki, bu keçmiş tarixdə və real həyatda da görsənir. İnsan Allahdan qeyri ibadət olunan bütün ilahları inkar etməlidir. Əgər kiməsə deyiləndə ki, sən Allahdan qeyrisinə ibadət olunsun deyə şərait düzəldirsən, yaxud buna inanırsan? Əgər o desə ki, bu işdə heç bir qəbahət yoxdur. Hər kəs istədiyinə ibadət edir. Belə insan Allaha həqiqi olaraq iman gətirməmiş və tağuta küfr etməmişdir. Uca Allah Öz kitabında bu məsələni tam dəqiqliyi ilə açıqlamışdır. Ələlxüsus İbrahim Xəlilin həyatını xatırladarkən. Belə ki, uca Allah "Zuxruf" surəsində buyurur: ???26 - Yadına sal ki, bir zaman İbrahim atasına və qövmünə demişdi: ???Mən sizin ibadət etdiklərinizdən (bütlərdən) tamamilə uzağam; 27 - Yalnız məni yoxdan yaradan (Allahdan) başqa! Şübhəsiz ki, O məni doğru yola müvəffəq edəcəkdir!??? 28 - (İbrahim) onu (la ilahə illallah kəlməsini) öz nəsli arasında həmişəlik qalan bir söz etdi. Bəlkə, (Məkkə müşrikləri bütpərəstlikdən əl çəkib babaları İbrahimin dininə) qayıdalar!???. Bu əmr, "Lə iləhə illəllah" tövhid kəlməsindəki mənadır.
Raşid: Möhtərəm şeyx, siz dəfələrlə qeyd etmisiniz ki, fikir ayrılığı olan hər hansı məsələdə fitnə baş vermədən öncə qəti mənbələrə və sələfin sözlərinə müraciət etmək lazımdır. Məsələn təkfir məsələsini aktivləşdirən məsələlərdən biri də dost-düşmən məsələsidir. Gənclər bu məsələdə başqası ilə davranmaq qaydasını qeyd edirlər. Yəhudilərlə, xaçpərəstlərlə və b. ilə necə davranmalı olduqlarını qeyd edirlər. Yəni biz alimlərin sözlərinə baxdıqda görürük ki, müşrikləri, yəhudiləri və xaçpərəstləri dost tutmaq haqqında sözləri açıq-aşkar söylənilmişdir. Doğrudanmı alimlərin bu məsələdə, yəni dost-düşmən məsələsindəki sözləri açıq-aşkardır?
Şeyx: Dost-düşmən məsələsini açıqlamaq üçün çox vaxt, yaxud xüsusi mühazirələr lazımdır. Heç şübhəsiz ki, elm adamları bu məsələni başa düşürlər. Bu məsələ, Quranda, sünnədə və elm adamlarının sözlərində açıq-aşkar qeyd edilmişdir. Lakin insanlar bu məsələyə təəssükeşlik baxımından yanaşmışlar. Onlar gördükləri real həyatla qarşılaşmış və bu da onlara təsir etmişdir. Nəticədə onlar məsələdə ifrata vararaq şəriətin icazə verdiyindən daha artıq etiqad etmişlər.
Dost-düşmən məsələsinə baxaq. Dost tutmaq nədir? Düşmən tutmaq nədir?
Dost-düşmən ifadəsi Quran və sünnədə mövcuddur. Bəzi insanlar deyirlər ki, bu ifadə yenilikdir. Bunu ilk dəfə xəvariclər demiş, sonra Muhəmməd ibn Əbdülvahhabın islahedici dəvətində deyilmişdir. Amma əslində bu ifadə Quran və sünnədə mövcuddur. Uca Allah buyurur: ???Sizin haminiz ancaq Allah, Onun Peyğəmbəri və iman gətirənlərdir...??? əl-Maidə: 55. ???Yadına sal ki, bir zaman İbrahim atasına və qövmünə demişdi: ???Mən sizin ibadət etdiklərinizdən (bütlərdən) tamamilə uzağam; Yalnız məni yoxdan yaradan (Allahdan) başqa! Şübhəsiz ki, O məni doğru yola müvəffəq edəcəkdir!?????? əz-Zuxruf: 26-27. Demək şəriətdə dost və düşmən məsələsi var. Bəs dost tutmaq nə deməkdir?
Dini dost tutmaq, məhəbbətini, köməyini və (daxili) dostluğunu Allahın dininə və Onun Peyğəmbərinə bəsləməkdir. Dostluğunu, sevgini və köməyini Allah üçün həsr etmək dinin əsasıdır. Sənin islamı qəbul etməyinin və iman gətirməyinin mənası nədir? Bu o deməkdir ki, sənin dostluğun, məhəbbətin və mənsubiyyətin bu dinə görədir.
Düşmən tutmaq isə, bu dinə zidd çıxan küfr etiqadlara, küfr və zəlalət üzərində olan məzhəbləri sevməməkdir. Burada sən özünü Allahdan qeyrisinə ibadət etməkdən uzaq tutur, dostluğunu Allaha ibadət etməyə bağlayırsan.
Demək dost və düşmən, məhəbbət və nifrət, dostluq və düşmənçilik ifadələri alimlərin bu məqamda istifadə etdikləri sözlərdir. Bu sözlərin hamısı eyni mənanı kəsb edir. Dost və düşmən, məhəbbət və nifrət. Allah üçün sevmək, Allah üçün nifrət etmək. Allah üçün dostluq etmək, Allah üçün düşmənçilik etmək. Bu mövzudan bəhs edən bir çox kitablar mövcuddur.
Bütün bunlar dini sevmək və küfrə nifrət etmək əsasında birləşir. Çünki bu etiqaddır. Dost tutmaq, dini Allah üçün sevmək, Allahı sevmək, Onun Peyğəmbərini (s.a.v sevmək və küfrə nifrət etməkdir. Bu isə o deməkdir ki, belə insan Allahı sevən kimsəni sevir, küfrü sevən və Allaha nifrət edən kimsəyə isə nifrət edir. Bu da öz növbəsində sənin Allahı sevdiyin, küfrə və Allahdan qeyrisinə edilən ibadətə nifrət etdiyin əqidədən xəbər verir. Həmçinin Allahı sevəni sevdiyindən, Allaha nifrət edənə, yaxud tağutları sevənə, ya da Allahdan qeyrisinə ibadəti sevən kimsəyə sənin də nifrət etdiyindən xəbər verir.
Demək bu məna özündə bir neçə mənanı ifadə edir. Qeyri müsəlmanı dost tutmaq məsələsinin isə təfsilatı çoxdur. Qeyri müsəlmanla, yəhudi və ya xaçpərəstlə qurulan hər bir əlaqə, hər bir davranış dostluq demək deyildir. Peyğəmbərin (s.a.v yanına xaçpərəstlər gələndə o onları məsciddə qarşıladı. O yənudinin yanına gəlib ona baş çəkdi, onu evinə dəvət edən yəhudinin evinə getdi, yəhudi oğlan xəstələnərkən Peyğəmbər (s.a.v onun islamı qəbul etməsini itəyib onun evinə gəldi.
Demək qeyri müsəlmanlarla davranış barədə xüsusi təfsilatlı hökmlər vardır. Həmçinin himayədarlıq etməyin, yəni iş qurub qeyri müsəlmana himayədarlıq etməyin dost-düşmən məsələsinə heç bir aidiyyatı yoxdur. Kim qeyri müsəlman (yəni, əhli kitabdan olan) bir qadınla evlənib onu sevərsə ondan ayrılmalıdırmı? Şəriət elm adamlarının kitablarında müəyyən edilmiş şərtlər əsasında müsəlman kişinin qeyri müsəlman qadınla evlənməsinə icazə vermişdir. Bu haqda əl-Maidə surəsində məlum ayə də mövcuddur. Məgər xaçpərəst arvadını sevən kimsə xaçpərəstliyi, xaçpərəst dinini, yaxud xaçpərəstləri özünə dost tutmuş sayılırmı? Xeyr, çünki bunlar təbii məhəbbət məsələləridir. Həmçinin kimsə istənilən dinə xidmək edən bir tacirlə ticarət əlaqəsi qurub ondan xeyir götürər və nəticədə dünyəvi mənfəətə görə o müsəlmanın qəlbində həmin adama qarşı dünyəvi dostluq münasibəti yaranarsa, yaxud Allahın izni ilə qeyri müsəlman həkim bir müsəlmanın həyatını qurtararsa və müsəlmanın qəlbi ona qarşı isinişərsə bunların hamısı qadağan olunmuş dostluğa daxil olmaz. Bunlar hamısı təbii amillərdir. Əgər burada dostluq dinə görə olarsa bu ləkə gətirər. Yəni, yəhudini yəhudi olduğuna görə sevərsə, xaçpərəst arvadını gözəlliyinə və xoş rəftarına görə deyil dininə görə sevərsə bu halda qınanar. Çünki burada nəyəsə görə sevdiyi insanı dininə görə sevmiş sayılır. Əgər biz dini etiqadi məsələlərə qatıldıqda o zaman dini dostluq və düşmənçilikdən danışmalıyıq.
Raşid: Bu Məhəmməd ibn Əbdülvahhabın insanı islamdan çıxaran amillər haqqında dediyi sözləri açıqlayırmı? Belə ki, o insanı İslamdan çıxaran amillərdən biri kimi müşriklərə kömək emtəyi qeyd etmişdir.
Şeyx: Bu məsələnin, yəni insanı islamdan çıxaran "müşriklərə kömək etmək" amilinin şərhi var. Mənim burada demək istədiyim qeyri müsəlmanla necə davranmaq haqqındadır. Davranış hansı qaydada olmalıdır? Bunun dost tutmağa heç bir aidiyyatı yoxdur.
Məsələn, Hatibin (A.r.o hadisəsinə bax. Hatib (A.r.o Peyğəmbərin (s.a.v Məkkəyə döyüşə gedəcəyini eşidəndə onun bu sirri haqqında Məkkə camaatına məktub yazdı ki, bəs "Məhəmməd ibn Abdulla (s.a.v sizə hücum çəkəcək, hazır olun. O hal-hazırda hazırlaşıb sizə tərəf gələcək". Heç şübhəsiz, səhabənin bu hərəkəti müşrikləri dost tutmağın bir növü idi. Lakin məgər bu onu kafir etdimi? Yaxud o müsəlmanlara qarşı müşriklərə küfr hesab olunan köməklik etdimi? Bunun üçün hədisə baxaq. Onun işinin üstü açılanda onu Peyğəmbərin (s.a.v yanına gətirdilər. Bu zaman Ömər (A.r.o dedi: Ey Allahın elçisi, qoy onun başını vurum. O artıq münafiqlik etmişdir. Peyğəmbər (s.a.v dedi: ???Ey Hatib, səni bu işi görməyə nə vadar etdi???? Belə ki, onun bu əməli dünyaya və ya dinə görə etmək ehtimalı var idi.
Əgər o bu sirri açmaqla müşriklərin dininə rəğbət bəsləyərsə, yaxud müşriklərin dinini, onların özlərini və ya ölkələrini qorumaq üçün edərsə bunun öz hökmü vardır.
Yox əgər o bu sirri a
Təkfir fitnəsi (Əl-Məcd telekanalı ilə müsahibə)
Əziz müsəlman qardaş və bacılar!
Sizə təqdim etdiyimiz bu material Şeyx Saleh ibn Əbdüləziz Ali şeyxin "Əl-Məcd" telekanalı ilə müsahibəsinin mətnidir. Müsahibədə günümüzdə baş verən qlobal məsələlərdən söhbət açılır. Şeyx ona ünvanlanan bütün suallara ətraflı və dolğun cavablar verməklə Allahın izni ilə bu görüşün mükəmməl və faydalı olmasına səbəb olmuşdur. İstərdik ki, hər kəs bu müsahibədən faydalansın...
Müsahibənin orijinal variantını, yəni ərəbcəsini bu linkdə görə bilərsiniz. Buyurun keçid edin
Rəhman və Rəhim olan Allahın adı ilə.
Raşid əz-Zəhrani (təqdimatçı): Aləmlərin rəbbi Allaha həmd olsun. Peyğəmbərimiz Muhammədə, onun ailəsinə və bütün əshabına Allahın salavatı və salamı olsun.
Əziz qardaşlarım sizə Allahın salamı rəhməti və bərəkəti olsun... yeni görüşümüzdə sizi bir daha xoş gördük. Bu görüşümüzün qonağı İslam işləri, vəqflər, dəvət və irşad işləri naziri Şeyx Saleh ibn Əbdüləziz ibn Muhamməd ibn İbrahim Ali-Şeyx cənablarıdır.
Sual: Cənab şeyx...
İlk düşünəcəyimiz sual budur: İstər bizim ölkədə istərsə də digər İslam ölkələrində baş verən bu hadisələr və bu radikallığın arxasında müəyyən fikirlər dayanır, yoxsa bu insanlar etdikləri əməlləri ilə cəmiyyəti islah etməyə və ya digər bu kimi işlər üçün çalışırlar?
Şeyx: Rəhman və Rəhim olan Allahın adı ilə. Aləmlərin rəbbi Allaha həmd olsun. Peyğəmbərimiz Muhammədə, onun ailəsinə, bütün əshabına və onun yolu ilə gedən hər kəsə Allahın salavatı və salamı olsun.
Sonra, heç şübhəsiz ki, müsəlmanların tarixində haqq yoldan azmaq qədimdə başlamışdır. Demək bu azğınlıq elə Peyğəmbərin (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) vaxtında başlamışdı. Belə ki, bir nəfər kişi Peyğəmbəri (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) düzgün bölgü aparmamaqda ittiham etmişdi. Daha sonra Xəvaric adlı dəstə meydana çıxdı. Adı çəkilən dəstə müsəlmanlara və qeyri müsəlmanlara qarşı şəriətin məqbul saymadığı döyüşləri özlərinə ibadət etmişdilər. Bu dəstə öz etiqadında, zənnində və istəyində haqqı haqq yerinə qoymaq, yaxşı işləri əmr edib pis işlərdən çəkindirmək üçün çalışdığını düşünürdü. Onların haqq zənn etdikləri belə əməllərdən biri də Osman ibn Əffanın və Əli ibn Əbu Talibin (Allah onların hər ikisindən də razı olsun) qətlini həyata keçirmək idi. Halbuki onların hər ikisi Peyğəmbərin (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) yaxın silahdaşı idilər. Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) onların cənnətlik olmalarına şahidlik etmişdi. Amma xəvariclər isə savab qazanmaq məqsədi ilə onları qətlə yetirdilər.
Bəzən görürsən ki, şeytan dininə sarılmış və dinə köməklik göstərmək istəyən insana bu yöndən: dini qeyrətindən, dindarlığından, İslama, müsəlmanlara və Allahın kitabına olan sevgisindən istifadə edib ona - müdaxilə edir və bu yöndən onu azdırıb ifratçılığa və azğınlığa sürükləyir.
Demək son zamanlar baş verən bu hadisələr heç də İslam ümməti üçün yenilik deyildir. Bəli, baş verən bu hadisələr mahiyyət və keyfiyyətinə görə çox çirkin əməllərdir. Bəlkə də belə hadisələr İslam ümmətinin başına çox az gəlmişdir. Baş verənlərin əsasını Əhli Sünnə və Camaat düşüncəsindən uzaq olan, ifratçı və azğın düşüncələrlə dolmuş təkfiryönlü fikirlər təşkil edir. Bu fikir müsəlmanları, yaxud günah sahiblərini, rəhbərləri və ya dövlətləri təkfir etməyə, yəni kafir adlandırmağa yönəlmiş fikirlərdir. Bu fikir həmçinin şəriət qaydaları ilə tənzimlənməyən qeyrətə əsaslanan fikirlərdir. Bax bu böyük azğınlıq və özbaşınalıq bu kimi acınacaqlı hadisələrin baş verməsinə səbəb olmuşdur. Biz bu kimi insanların tarixçəsinə baxdıqda görürük ki, bunlar heç də bu gün və ya dünənin törəməsi deyillər.
Raşid: Allah sizi xeyirlə mükafatlandırsın! Cənab şeyx, sizcə baş verən bu partlayışların bəzi səbəbləri həmin insanların təkfir düşüncəli olmalarıdır?
Şeyx: Heç şübhəsiz bu belədir. Bu hadisələrdən yeddi il öncə Ər-Riyad şəhərində partlayış baş vermişdi. Həmin partlayışları törədənlərlə söhbət zamanı onlar bildirmişdilər ki, onlar təkfir etiqadlıdırlar. Onlar hətta alimləri təkfir etiklərini dilə gətirmişlər o ki qaldı qeyrilərini.
Onlar bunu izhar etməsələr də, bu məsələ onların etiqadlarında var. Bir halda ki, bir insan belə vəhşi və iyrənc əməllər törədir o insan üçün əməlinə bəraət qazandıracaq bir səbəb olmalıdır. Bu bəraət ya bütün insanları, ya da bəzilərini təkfir etməklə mümkündür. Bu isə alimləri qəbul etməməyə, cəmiyyətdən narazı olmağa, yaxud öz zənnində cihad hesab etdiyi amma əslində şəriətin tələb etdiyi şərtlərlə tamamlanmamış əmələ rəğbət bəsləməkdən irəli gəlir.
Raşid: Cənab şeyx, hələ siz İslam işləri nazirinin müavini olarkən Ər-Riyad hadisələrindən sonra həmin şəhərdə ???Təkfir və Mötədillik??? haqqında keçirdiyiniz təlim kursları bu deyilənlərin mənasını açıqlayırmı?
Şeyx: Bəli, bu təmamilə doğrudur. Çünki təkfir məsələsi daim yenilənən məsələdir. Bu ümumi olaraq xəvariclərin fikri ilə bağlıdır. Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) xəvariclər barəsində danışmış və demişdir: ???Onlar daim çıxacaqlar. Hətta, sonuncuları dəccal ilə birgə vuruşacaqlar???. Xəvariclərin çıxması heç də birinci əsrlərə xas deyil. (Onlar daim çıxacaqlar), lakin yeni libasda. Onları bir-birinə oxşadan ifrata varmalarıdır. Onlar müxtəlif yönlərdə ifrata varır, bunlardan biri də təkfir məsələsidir. Onların gəncləri və ya bu yolu gedib əməlinin düzgün olmasında özlərini qənaətləndirdikləri səbəb təkfir məsələləridir. Demək belə insan bir işə meyil göstərib özünə bu işdə bəraət axtarır. Onların meyil etdikləri bu fikirə səbəb, İslam cəmiyyətlərinin hazırki durumu, yaxud qeyri müsəlmanların müsəlmanlara mənən və ya işğal yolu ilə torpaqlarına hakim olması, yaxud cəmiyyətdə münkər işlərin çoxalması, cihadın bəzi növlərinin mövcud olmaması kimi hallardan nəticələnən psixi təsirlərdir.
Raşid: Allah sizi xeyirlə mükafatlandırsın. Cənab şeyx, təkfir məsələləri Allahın kitabında və Peyğəmbərin (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) sünnəsində tam aydın şəkildə açıqlanmışdır. Həmçinin tədris proqramlarında da bu məsələnin təhlükəli olması barədə açıqlama verilmişdir. Lakin bütün bunlara rəğmən yenə də yolunu azanlar olmuşdur. Cənab şeyx bunun səbəbi nədədir?
Şeyx: İlk olaraq istərdim deyim ki, təkfir etmək hökm verməkdir. Təkfir etməyin mənası, hansısa müsəlmana kafir etməkdir. Təkfir etmək Allahın kitabında və Peyğəmbərin (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) sünnəsində vardır. Bu təkfir, Allahın kafir adlandırdığını təkfir etmək, yaxud dinindən çıxmış (mürtəd olmuş) müsəlmanı təkfir etməkdir. Bu Allahın kitabında və sünnədə mövcud olan hökmdür. Uca Allah buyurur: ???İslamı qəbul etdikdən sonra kafir olmuş...??? Tövbə: 74. ???İman gətirəndən sonra kafir olanlar...??? Ali İmran: 90. ???Ey iman gətirənlər! Sizdən hər kəs dinindən dönsə, (bilsin ki) Allah (onun yerinə) elə bir tayfa gətirər ki, (Allah) onları, onlar da (Allahı) sevərlər...??? əl-Maidə: 54. Həmçinin Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) bəzi mürtədləri: ???Dinini tərk edib camaatdan ayrılan??? ??? sözləri ilə vəsf etmişdir.
Demək şəriətdə təkfir hökmü mövcuddur. Əhli sünnə və camaat anlayışına görə ???Lə iləhə illəllah Muhammədən rəsuləllah??? kəlməsinə şahidlik edən müsəlman söz, əməl, etiqad və ya şəkk etməklə mürtəd ola bilər. İslam məzhəblərinə xidmət edən elm adamlarının təfsir, əqidə və fiqh kitablarında yazıb topladıqları məlumatlar da bunu təsdiqləyir. Bütün təfsir, hədis, hədislərin şərhi və fiqh kitablarında, hətta istənilən məzhəbdə ???Mürtədlərin hökmü??? ??? adlı fəsil mövcuddur.
Təkfir məsələsi çox çətin, fiqh kitablarında ən son fəsillərdə yer almış məsələ olduğu halda, namazın və ya zəkatın təfsilatlı hökmlərini bilməyən insanlar bu məsələyə qarışmışlar. Halbuki adı çəkilən məsələ həm anlayış həm də tətbiq baxımından fiqhin ən çətin bölümüdür.
Ümumi olaraq demək olar ki, təkfir etmək məsələsi sıravi insanların öhdəliyində deyildir. Əgər fiqh kitablarında mövcud olan alış-veriş məsələləri barədə hökmü bu işdə mütəxəssis olanlar öz öhdəliklərinə götürürlərsə, ortaqlıq məsələlərində hökmü bu işdə mütəxəssis olanlar verirlərsə, vəqflər, vəsiyyətlər və miras məsələlərində hökmü, vərəsə payının bölünməsində, vəsiyyət və miras mütəxəssisləri verirlərsə, həmçinin cinayət məsələlərində kimin ölməsini, kimdən qisas alınmasını, kimə qanbahası verilməsini və s. bu kimi şəriət məsələlərində hökm verilməsi qaziyə və fitva sahiblərinə həvalə edilirsə, bəs hansısa müsəlmanın kafir olmasına dair hökm vermək necə?! Heç şübhəsiz ki, bu məsələ həm fitva həm də hökm vermək baxımından daha çətindir. Ona görə də bu məsələdə hökm vermək sıravi insanların səlahiyyəti deyildir. Həmçinin bu məsələnin tətbiqi hər bir müsəlmandan tələb olunmur. Yaxud kimsə deyə bilməz ki, mən öz fikrimcə filankəs və filankəsə hökm verirəm. Bu məsələ şərtlərin, maneələrin, həmin hökm barəsində təfsilatlı hökmlərin mövcudluğundan asılıdır. Ona görə elm adamları təkfir məsələlərini sıravi insanların deyil, yalnız qazilərin öhdəliklərinə buraxırlar. Hətta sıravi elm tələbələri, ???filankəs mürtəd olub???, yaxud ???filankəs dindən çıxıb??? və ya ???filankəs kafirdir??? deyib hökm verə bilməzlər. Bu, qazilərə xas olan məsələlərdəndir. Belə məsələlərdə qazi, yaxud qazilik şərtlərinə sahib olan müfti hökm verə bilər. Söhbət qazilik işini gözəl bacaran, şərtləri və maneələri isbat etmək bacarığı olan müftidən gedir.
Elə buna görə deyirik ki, deyilən məsələlərdə tələskənliyə yol vermək olmaz. Mən, bu şəriət hökmünü inkar edənlərin tərəfini də tutmuram. Heç şübhəsiz: ???Mürtədlik adlı fəsil yoxdur???, yaxud ???Müsəlman mürtəd ola bilməz???, ???heç təkfir etmək olmaz??? ??? kimi fikirləri söyləmək çox təhlükəlidir. Hətta elələri də vardır deyirlər ki, yəhudi və xaçpərəstləri, qeyri müsəlmanları təkfir etməyin. Bu uca Allahın kitabındakı və Peyğəmbərin (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) sünnəsindəki hökmlərə ziddir.
Bizim dediyimiz odur ki, deyilən hökm Quran və sünnədə mövcuddur. Lakin bu barədə hökm vermək kimin səlahiyyətidir? Elm adamları təkfir məsələsini açıqlayıblar, amma bu barədə kim hökm verməlidir? Bu məqamda məsələnin qaydası qoyulmalıdır. Belə ki, məsələ fiqhi və etiqadi baxımdan mövcuddur.
Təkfir məsələsi əqidə kitablarında yer almışdır. Bu məsələnin əqidə kitablarında yer alması etiqad etmək üçündür, hökm vermək üçün yox. Çünki bu məsələdə hökm vermək fiqhlə bağlıdır. Əqidədə təkfirin bəzi növləri yer almışdır ki, sən onları etiqad edəsən. Yəni kimdir küfr edən? İnsanı küfrə aparan əməllər hansılardır? Bu əməllərin vəsfi nədir? Müsəlman bunları bilməlidir ki, özünü bu əməllərdən qorusun, uca və nöqsansız Allahın və rəsulunun (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) dediklərini etiqad etsin.
Az öncə qeyd etdiyiniz Riyad partlayışlarından sonra bu boşluq meydana çıxdı. Bundan dərhal sonra İslam işləri, vəqflər, dəvət və irşad nazirliyi ifratçılığa aparan məsələlərin açıqlanması, mötədilliyə çağırış və təkfir məsələlərinin izahı barədə bir neçə mühazirə və kurslar təşkil etmişdi. Həmin kurslardan biri sizin az öncə qeyd etdiyiniz kurslar idi.
Bu kurslar, təkfir məsələsi ilə bağlılığı olan məsələlərin açıqlanmasına və gəncləri bu məsələyə can atmaqdan çəkindirməyə həsr edilir. Mən çoxdan bəri yaxın münasibətdə olduğum bir çox gənclər və elm tələbələrindən gördüklərimə əsasən deyə bilərəm ki, əksər gənclər bu məsələlərə müdaxilə etməyə can atır və bu barədə danışmağı xoşlayırlar. Amma əslində bu onlara vacib olanın tam əksidir. Onlara vacib olan odur ki, dinlərində onlara fayda verən məsələlərə müdaxilə etsinlər, araşdırsınlar. Amma o məsələlər ki, qazilərin və ya müftilərin ixtisasına daxildir sıravi insanların belə məsələlərə müdaxilə etmələri yaxşı hal deyildir. Əslində bu zəlalətə və haqq yoldan azmağa səbəb olur. Əgər diqqətlə fikir versən görərsən ki, sıravi insanların belə məsələlərə müdaxilə etmələri sonda öz nəfsi istəkləri ilə kiməsə kafir hökmü verməklə nəticələnəcəkdir. Yəni, bir insanın hərəkəti başqasının xoşuna gəlmədikdə ona hökm kəsəcək, yaxud kimsə deyəcəkdir ki, bu hərəkətdən elə çıxır ki, həmin insan dinə nifrət edir... və s. Yəni, iş o yerə gəlib çatacaq ki, əməllərin zahiri anlamına görə hökm verəcəklər. Bu bəzi İslam ölkələrində baş vermişdir. Bəzi dəstə və camaatlar əməllərin zahiri anlamına görə insanlara hökm vermişlər. Yəni demişlər ki, onun bu sözündən elə çıxır ki, bu belədir. Amma Üsulul Fiqh elm adamları isə deyirlər ki, məzhəbdən doğan məsələlər mütləq məzhəb sayılmır. Hər küfr edən kafir olmur. Ola bilər bəzən söz sahibi dediyi sözə görə mühakimə edilsin, amma onun dediyi söz onu dindən çıxarmasın.
Ümumi olaraq təkfir fikrinə aparan məsələlərdən biri də Allahın hökmü ilə hökm verməmək məsələlərinə müdaxilə etməkdir. Allahın hökmü ilə hökm etməmək məsələləri ta qədimdən elm adamlarının kitablarında, əqidə, hədis, fiqh və təfsir kitablarında ətraflı şəkildə açıqlanmışdır. Bu barədə İbn Abbas (Allah ondan razı olsun) və digər İslam alimləri açıqlama vermişlər. Amma indi görürsən ki, cavandır on beş, on yeddi, iyirmi və ya iyirmi beş yaşı var fiqh və ya əqidə hökmlərini bilmirlər amma Allahın hökmü ilə hökm verməmək məsələsində mübahisə edirlər. Bu məsələ bəzi cəmiyyətlərdə və dəstələrdə təkfir məsələsinin canlandırılması üçün hədəfə çevrilmişdir.
Raşid: Cənab şeyx bunun səbəbi nədədir? Yəni nə üçün bu cavanlar bu yaşda olarkən aşkar elmləri tərk edir və bu kimi işlərə baş qoşurlar?
Şeyx: Bu məqamda yeri gəlmişkən deyim ki, psixoloqlara belə bir sualla müraciət etmək və onların rəyini öyrənmək lazımdır: ???Nə üçün gənclər daha çətin işlərə, təkfir etməyə, öldürməyə, bir sözlə azğınlığa və böyük cinayətlərə can atırlar????
Təcrübəmə əsasən deyə bilərəm ki, gənc insan özünü göstərmək, dininin qeyrətini çəkdiyini isbat etmək istəyir. Həmçinin gənc insan öz nəzərində özünün doğru hesab etdiyi şeyə doğru, səhv hesab etdiyinə isə səhv demək əzmində olur. Gənc insan bu əzmkarlığı ilə istədiyi məsələyə bu imandır, bu isə küfrdür deməyə cürətlənir. Gənc insan özünü göstərmək, varlığını biruzə vermək istəyində olur. Hal-hazırda ümumi olaraq gənclərin davranışlarına nəzər salsaq görərik ki, hətta şəhvətani hərəkətlər edən, paltarında, əxlaqında, hərəkətində və simasında xoşagəlməz geyinən gənclər özlərini fərqləndirmək istəyirlər. Bu onun daxildən gələn psixi mübarizəsidir ki, o özünü fərqləndirməyə və nəzər cəlb etməyə can atır. Bu xüsusiyyət dini donda ola bilər. Belə ki, gənc insan çətin məsələlərə müdaxilə edir və elə hesab edir ki, bu onu digərlərindən fərqləndirəcəkdir. Digər tərəfdən isə ona dinində fayda verən əməlləri tərk edir. Çünki bu kimi əməllər onu digərlərindən fərqləndirmir və o bu əməllərlə gözə çarpmadığını zənn edir. Belə insan düşünür ki, əgər o ümimi əqidə məsələlərində: iman və imanın əsaslarında ??? həmçinin namaz, ibadət, təharət, davranış, ailə əhkamları, ictimai məsələlər, yaxşılıq, qohumluq əlaqələrini qorumaq, özünün və başqalarının: qohumlarının, rəhbərlərin, elm adamlarının və bütün müsəlmanların hüquqlarını qoruyaraq deyilən əməllərə riayət etsə bir tərəfdən özünü yükləyəcək, digər tərəfdən də bu ona heç bir imtiyaz verməyəcəkdir. Ona görə gənc insan öz imanını, din qeyrəti çəkdiyini, İslama məhəbbət bəslədiyini biruzə vermək üçün ağır məsələlərə: təkfir və şərii şərtləri tamamlanmamış cihad məsələlərinə ??? müdaxilə edir.
Raşid: möhtərəm şeyx siz təkfir məsələsi ilə bağlı keçirdiyiniz görüşlərin birində demişdiniz ki, bunun şərtləri və maneələri vardır. Yəni, bir insan islamdan çıxıb küfrə girə bilər. Bu hökm fiqh kitablarında təsdiq edilmişdir. Lakin sualın məğzi budur ki, qazi, fəqih və ya alim olan şəxs müəyyən bir insanın kafir olması üçün hansı şərtlərdən istifadə edir.
Şeyx: Biz bilirik ki, şəriət əhkamlarının tətbiqi müəyyən şərtlər və maneələrlə əhatəlidir. Elə buna görə də "Üsulul Fiqh" alimləri yeni ərsəyə gəlmiş qanunları (ərəb. Əhkam Vadiyyə) səbəblər, şərtlər, maneələr və s. bu kimi əsaslarla təyin edirlər. Bu qayda bütün qanunlara şamildir. Əgər biz təharət məsələlərinə baxsaq görərik ki, orada "Dəstəmazın doğru olması üçün şərtlər" ??? kimi ifadələr işlədilir. Həmçinin namaz və namazın şərtləri. Dəstəmazı pozan maneələr. Həmçinin namazı pozan bir çox əhkamlar. Eləcə də həcc, zəkat və digər məsələlərdə bu qaydalar istifadə olunur. Hətta alış-verişin, nikahın və digər əhkamların da öz şərtləri və əsasları vardır. Əgər deyilən əməllər üçün belə şərtlər və qaydalar vardırsa bəs onda belə böyük məsələ üçün, müsəlmanın dindən çıxmasına qərar vermək, yaxud hansısa insanın müsəlman və ya mömin olmadığını iddia etmək necə?! Heç şübhəsiz bunun üçün mütləq şəriət qaydaları olmalıdır. Bir halda ki, insanlar arasında ədavətə səbəb olmayan ibadət məsələləri üçün şərtlər, qaydalar və maneələr qoyulmuşdur, bəs belə böyük məsələ üçün necə?!
Ona görə elm adamları deyirlər ki, "Lə iləhə illəllah, Muhammədən rəsuləllah" kəlməsinə şahidlik edən müsəlmanı, onu İslama daxil edən aşkar sübut kimi açıq-aşkar dəlil olmadan dindən çıxarmaq olmaz. Belə ki, o İslama aşkar dəlillə, "Lə iləhə illəllah Muhammədən rəsuləllah" ??? kəlməsi ilə daxil olmuşdur. Onu bu şahidlikdən məhrum etmək üçün özü kimi aşkar əsas lazımdır. Ona görə elm adamları bu məsələ üçün şərtlər və maneələr müəyyən etmişlər. Bunlara mütləq qeyd etmək lazımdır.
Belə şərtlərdən biri həmin adamın dediyi sözü və ya etdiyi işi qəsdən etməsidir. Həmçinin dediyi söz barədə elmi olmalıdır. Məsələn cahil olmamalıdır, uzaq yerdə yaşayıb şərii əhkamlardan bixəbər olmamalıdır. Müəmmalı məqam olmamalıdır. Həmçinin ona hökm vermək üçün müəmmalı məqama aydınlıq gətirmək lazımdır. Çünki həmin adamın bu məsələ barədə yozumlu düşünmə, yaxud səhv fikirdə olma ehtimalı ola bilər. Belə ehtimallar çoxdur. Əgər hər hansı söz, əməl və ya davranış barədə ehtimal edilərsə bu zaman mütləq həmin məlumat qazi tərəfindən dəqiqləşdirilməlidir. Yaxud müfti bu məlumatı dəqiqləşdirməli və münasibət bildirməlidir.
Həmçinin təkfir etmək ixtilaf olmayan məsələlərdə olur. İxtilaf olan məsələlərdə isə təkfir edilmir. Alimlərin ixtilaf etdikləri hər hansı bir məsələyə nəzər salaq.
Biri deyir ki, bu əməli etmək insanı kafir edir, digəri isə buna xeyr deyir. Digər tərəfdən də nə Quranda nə də sünnədə iki rəydən birini dəstəkləyən dəlil yoxdur. Demək bu halda hansısa məsələyə görə mürtədlik hökmü vermək ictihadlı məsələdir. Bu halda təkfir edilmir. Çünki insanı təkfir etmək onu dindən çıxarmaqdır və bu aydın və yekdil əsasla olmalıdır. Məlum qaydalara görə ixtilaf olan məsələlərə görə təkfir edilmir.
Alimlər, sələfi dəvətinin bütün alimləri ələlxüsus da İbn Teymiyyə, İbn əl-Qeyyim, Məhəmməd ibn Əbdülvahhab və onlardan sonra gələn alimlərin mədrəsələrindən bəhrələnmiş alimlər ixtilaflı məsələlərə görə təkfir edilmə mövzusunda mürtədlərin hökmü barədə fiqh kitablarında genişliyə yol verildiyini diqqətə almışlar. Əgər Hənəfi məzhəbinin müdrik fiqh alimlərinin kitablarına nəzər salsaq görərik ki, bu kitablarda mürtədlərin hökmü haqqında danışan fəsil çox uzundur və məsələ xırdalıqları ilə qeyd olunmuşdur. Hətta onlar Quran sözünü "Qurancıq", yaxud məscid sözünü "məscidçə" kimi kiçildilmiş formada deyən insana, yaxud sözündə və əməlində İslamı alçaltdığı və təhqir etdiyi ehtimal olunan məsələyə görə, yaxud da vacibləri təzim etmədiyinə görə həmin insana mürtəd hökmü vermişlər. Həmçinin Şafii, Maliki və Hənbəli məzhəbinin müdrik alimləri də fiqhi fəsillərdə bu məsələyə çox genişlik vermişlər.
Sələfi dəvətinin aparıcı alimləri bu məsələyə diqqət yetirmişlər. İslam məzhəblərinin həqiqətini bilməyənlər və sələfi dəvətinin alimlərini ələlxüsus Şeyxulislam İbn Teymiyyə, Məhəmməd ibn Əbdülvahhab və onların tutduqları yol ilə gedən digər alimləri layiqincə tanımayanlar elə zənn edirlər ki, təkfir məsələlərini genişləndirən məhz bu alimlərdir. Amma həqiqətdə təkfir məsələlərini dar çərçivəyə salan bu alimlər olmuşlar. Çünki əgər sən təkfirin şərtləri barədə axtarsan görərsən ki, şərtlər və maneələr haqqında ətraflı məlumatı Şeyxulislam İbn Teymiyyə vermişdir. Hətta o, yozumlu düşünən insanın əsla təkfir edilməməsi fikrini, həmçinin yekdil rəyə əsaslanmayan səbəblərlə təkfir edilməməsi fikrini dəstəkləmişdir.
Bu məqamda qeyd etmək lazımdır ki, fiqh alimlərinin dediyinə əsasən İslamı batil edən amillərdən biri kafirin küfründə şübhə etməkdir. Bəzi insanlar bunu oxuyub elə başa düşüblər ki, kafirin küfründə şübhə etmək o deməkdir ki, əgər sən bir insanı təkfir etsən və başqası da onun kafir olub-olmamasında şübhə edərsə o adamın özü də kafirdir. Amma Şeyxulislam İbn Teymiyyə, İbn əl-Qeyyim və sələfi dəvətinin digər alimləri bu qaydada nəzərdə tutulan kafirin kimliyini açıqlamışlar. Burada hansı kafirdən söhbət gedir? Deyilən kafir Allahın və rəsulunun nassla (yəni, aydın şərii dəlillə) təkfir etdiyi, yaxud yekdil rəylə təsdiq edilmiş dində zəruri əməl sayılan amillə, ya da əməl sahibini dindən xaric edən əsasla təkfir edilən kimsədir. Amma əgər kiməsə ictihadi bir əsasla hökm verilərsə, yaxud bəziləri ona kafir hökmü kəsər digərləri isə bununla razılaşmazlarsa o zaman bu kimi hallar deyilən qaydaya daxil deyildir.
Demək dəvət alimləri təkfir dairəsini darlaşdırıblar. Əgər sən Şafii məzhəbinin görkəmli alimi, bir çox məşhur əsərlərin müəllifi, öz vaxtında Məkkənin müftisi olmuş İbn Həcər əl-Heytəmi əş-Şafiinin insanı dindən çıxaran əməllərdən bəhs edən böyük "Əl-İlam Biqəvatiil İslam" adlı kitabına baxsan görərsən ki, müəllif orada insanı kafir edən və İslamı pozan amillərin növləri haqqında danışmışdır. Amma sələfi alimləri gəlib bütün bunları məşhur qaydalarla dar çərçivəyə salmış, təkfir etmək üçün şərtlər və maneələrin nəzərə alınmasını önə çəkmişlər. Bunu Şeyxulislam İbn Teymiyyə və Şeyxulislam Məhəmməd ibn Əbdülvahhab qeyd etmişlər. Təbii ki, İbn Həcər əl-Heytəmi hicrətin doqquz və onuncu əsrlərində yaşamışdır.
Bütün bunlardan sonra alimlər qeyd etmişlər ki, bu məsələ mütləq dar çərçivədə olmalı və hər kəs buna müdaxilə etməməlidir.
Demək İslam Fiqhi irsində müsəlmanı mürtəd edən amillər barədə geniş məlumat vardır. Belə ki, alimlər insanın söz, əməl, etiqad, şübhə və s. amillərlə kafir olma ehtimalını irəli sürmüşlər.
Sələfi dəvəti ilk andan bu məsələni göz önünə almışdır. Lakin bu dəvətin əsas məqsədi ibadət (uluhiyyə) tövhidini yəni, ibadətin yalnız Allah üçün sərf edilməsini, Allahdan başqasından dua və kömək istəməməyi, yaxud Allahdan başqası üçün qurban kəsməməyi çatdırmaq idi. Onlar müəmmalı məsələlərə nəzər salaraq bu məsələdə genişliyə yol verməyin təhlükəli olmasını gördülər və bu girişi daraltdılar. Bu fikri daşıyan bəzi insanlar bir çox İslam ölkələrində, hətta burada deyilən məsələyə, yəni təkfir etməyə geniş yer verirlər. Lakin elm adamları onların qarşısını alırlar. Ona görə elmdə püxtələşmiş, Quranı, sünnəni və ümmətin sələfinin hansı yolda olmasını düzgün başa düşərək təkfir dairəsini çox genişləndirmirlər, əksinə bu məsələni isbat etmək asan iş olmadığı üçün təkfir dairəsini daraldırlar.
Raşid: Hökmləri də tətbiq edilir?
Şeyx: Hökm verildikdən sonra şərii əhkamları, ailə əhkamlarını və s. tətbiq edirlər. Hətta elələri də vardır ki, bəzi ixtilaflı məsələlərə görə əhkamları da tətbiq edirlər.
Məsələn, namazı tərk etmək məsələsi. Məlum olduğu kimi, elm adamlarının bir neçə rəyindən bizim qane olduğumuz rəyə görə tənbəllik və ya laqeydlik üzündən namazı tərk edən kimsə küfr edir. Buna əsas verən aşağıdakı hədisdir: "Kim namazı tərk edərsə küfr etmiş olar". Bildiyiniz kimi bu məsələ ixtilaflı məsələdir. Şafii, Hənəfi və digər məzhəb alimləri belə insanı kafir hesab etmirlər. Bu məsələdə bir qədər dərinə varıb: "kim namazı tərk edərsə onun nikahı ləğv edilir, digər hökmlər tətbiq olunur" ??? və s. bu kimi rəylər söyləmişlər. Amma bu heç də yaxşı hal deyil. Çünki, hökmlər iki halda tətbiq edilir:
1. İttifaq edilmiş əsaslarla.
2. Yaxud şərii rəhbərin və ya qazinin hökmü ilə. Çünki ona hökm vermək artıq onun şübhəsinin dəf edilməsi deməkdir.
Ona görə fiqh alimləri, hətta hənbəli məzhəbinin alimləri (A.r.e namazı tərk edənin nə zaman küfr etməsi və ona nə zaman hökm kəsildiyi haqqında danışarkən demişlər: belə insanın tövbə etməsi və namaz qılması tələb olunur. Əgər o digər namazın vaxtı girənə qədər namaz qılmamaqda israr edərsə o zaman rəhbər və ya onun köməkçisi onu öz yanına çağırıb tövbə etmək üçün üç gün möhlət verməlidir. Əgər tövbə etsə heç, əks halda isə qətlə yetirilir.
Demək qazi bir nəfərə üç gün müddətində möhlət verir və onun namaz qılmasını tələb edir. Bu müddətdə heç bir yozum yeri qalmasın deyə onun şübhəsini dəf edir və "üç gün ərzində namaz qılmasan qılınc görəcəksən" deyərək ona müraciət edir. Sonra həmin adam bu sərt cəzanı namazdan üstün tutur. Belə halda bu onun nəfsində olan bir məqamı aşkarlayır. Belə çıxır ki, həmin insan əslində namaza nifrət edir və ya namazı inkar edir. Yaxud da həmin adamın namaz barəsində şəkk-şübhəsi yoxdur. Sadəcə olaraq bu təkəbbürlülükdən və şərii qayda-qanuna asi olmaqdan irəli gəlir.
Mən bununla demək istəyirəm ki, Sələfi dəvətinin alimləri şərtlər və maneələr məsələsini xüsusi olaraq açıqlamışlar. Onlar fiqh alimlərinin verdikləri bir çöx hökmləri qaydalar çərçivəsinə salmışlar.
Ona görə islahatçı şeyx Məhəmməd ibn Əbdülvahhabın dəvətinə nisbət edilən və düşmənləri tərəfindən "Vəhhabilik dəvəti" deyə adlandırılan bu dəvət dörd məzhəb alimlərinin fiqh kitablarında mövcud olan hökmləri dar çərçivəyə salmış, bu hömləri təkfir məsələsində genişləndirməmişdir. Əksinə bu dəvətdə məzhəb alimlərinin yekdil rəylə təsdiqlədikləri görüşlər önə çəkilmiş, ixtilaflı məsələlər kənara qoyulmuşdur. Şeyx Muhamməd ibn Əbdülvahhabın bu xüsusda bir kitabı da vardır. Həmçinin şeyx Abdullah ibn Muhamməd ibn Əbdülvahhabın da bu mövzuda kitabı vardır. Ümumiyyətlə dəvət alimləri, İbn Teymiyyə, İbn əl-Qeyyim və digər elm adamları ??? Allah onların hamısına rəhmət etsin ??? bu mövzuda geniş açıqlamalar vermişlər.
Demək bu məsələdə şərtlər və maneələr vardır ki, onları tam nəzərə almaq lazımdır. Yalnız ittifaq edilmiş əsaslarla təkfir edilə bilər. Məqbul sayılan yozuma əsaslanaraq yozumlu düşünən insana nəzər salaq. Əks tərəf onun barəsində düşünür ki, onun əməli, sözü və ya hərəkəti küfrdür. Məsələn, indi gəlin xəvariclərə baxaq. Onlar, Osman ibn Əffanı (A.r.o və Əli ibn Əbu Talibi (A.r.o qətlə yetirmiş, müsəlmanlara qarşı döyüşmüş, bu günə qədər fitnə-fəsad törətməklə ağır cinayətlər törətmişlər. Alimlər onların kafir olub-olmamaları barədə ixtilaf etmiş və iki rəy söyləmişlər. Əli ibn Əbu Talib (A.r.o onlar barəsində: "Onlar kafirdilərmi?" ??? deyə soruşularkən demişdir: onlar elə küfrdən qaçıblar. Yəni bu məqamda Əli (A.r.o onların səhv yozumlu düşüncələrini nəzərə almışdır.
Uzun sözün qısası deyilən şərtlər və maneələrin mövcudluğu labüddür. Və hər hansı insana hökm vermək üçün təkfirin bütün şərtləri və maneələrini əhatə etmək lazımdır. Bu iş sıravi insanların öhdəliyinə düşən bir iş deyil. Bu, qazinin, yaxud qazini əvəz etmək bacarığı olan müftinin səlahiyyətidir.
Raşid: Məhəmməd ibn Əbdülvahhabın dəvəti ilə bağlı soruşmaq istərdim: Siz dediniz ki, onlar tövhidə çox önəm verdikləri halda, digər tərəfdən təkfir məsələsini çox daraldıblar. Bunun səbəbi nədir?
Şeyx: Tövhid, insan nəfsini Allahdan başqasına ibadətdən xali etməkdir. Şeyx Məhəmməd ibn Əbdülvahhab (A.r.e bir məqamda ondan soruşulan suala cavab verərkən deyir: Sualda deyilirdi: "Siz Bədəviyə ibadət edənləri, yaxud Kəvvazın türbəsi önündə yəni, Allahdan başqasına ibadət edənləri təkfir edirsinizmi? O demişdir: Xeyr. Biz onları təkfir etmirik. Çünki onları bu işdən agah edən yoxdur". Bu məqamda şeyx onlara hökm vermədiyini bildirdi. "Ona deyəndə ki, sən bütün insanların kafir olduqlarını deyirsən!" O demişdir: "Nöqsanlardan pak olan uca Allah şahiddir ki, bu böyük bir böhtandır". Dəvət alimləri bu məsələni yalnız şəriət dəlillərində: Allahın və Peyğəmbərinin hökmündə, alimlərin yekdilliklə dəstəklədikləri əsaslarda cəmləmişlər. Alimlərin ixtilaf etdikləri hökmlərin əsasında isə onlar heç kəsə kafir hökmü vermirlər. Hətta bundan daha az önəm daşıyan bir çox məsələlər vardır ki, Şeyx Məhəmməd ibn Əbdülvahhab (A.r.e bir məqamda o haqda danışır ??? mən bu dəvət haqqında ona görə çox danışıram, çünki indiki zamanda deyilən mövzu haqqında bu dəvətə qarşı çoxlu sözlər ünvanlanır. Şeyx Məhəmməd bir çox məsələlərə, məsələn sağ insanlarla, yaxud kiminsə cəddi və ya hörməti ilə təvəssül etmək məsələsinə gəldikdə demişdir: Mən dəvətimin əvvəlində bu məsələlərdən danışmamışam. Mən bu məsələlər haqqında deyil, yalnız alimlərin yekdil rəylə haramlığını təsdiqlədikləri məsələlər haqqında danışmışam. Fikir ayrılığı olan məsələlər haqqında isə danışmamışam. Bu isə onun dəvətinin əvvəlində göstərdiyi müdriklikdən irəli gəlirdi. O bununla insanlara bildirirdi ki, biz dəvət etdiyimiz məsələləri hər yerdə və hər vaxtda demirik. Dəvət mütləq bir-birindən daha önəmli məsələlər üzərində, zaman və məkana uyğun olaraq mərhələ ilə qurulmalıdır. O demək deyil ki, haqq olan məsələ hər yerdə və hər məqamda necə gəldi deyilir. Məsələlər mütləq mərhələ ilə olmalıdır. Sələfi dəvəti ilə ümumi tanışlığıma və bu haqda bildiklərimə əsasən deyə bilərəm ki, bu dəvət məzhəb kitablarında olan təkfir məsələlərini daha dar çərçivəyə salmışdır. Bu qapı araşdırma aparmaq istəyən hər kəs üçün açıqdır. İstəyən kəs bunu araşdırıb əmin ola bilər. Yalnız bir kitaba məsələn, "əl-ilam biqəvatiil islam", yaxud hənəfi məzhəbinin kitablarında "mürtədlərin hökmü" adlı fəsillərə baxa bilərsiniz (Allah onlara rəhmət etsin!). Ona görə araşdırma aparmaq istəyən kimsə baxsın görsün görək dəvət bu qapını genişlətmişdir, yoxsa daraltmışdır.
Raşid: Şeyx bəzi gənclər deyirlər ki, siz deyirsiniz ki, təkfir və onunla əlaqədar məsələlərlə məşğul olmayın. Halbuki bizim yəqinliklə bildiyimiz bir məsələ də budur ki, tağuta küfr etmədən tövhidin tam şəkildə həyata keçirilməsi mümkün deyildir. Mən də öz tövhidimi tam həyata keçirmək üçün mütləq tağuta küfr etməli və onun küfrünü insanlara bəyan etməliyəm. Bu sualın cavabı nədir?
Şeyx: Tağut nə deməkdir?
Məqama münasib olsun deyə, demək olar ki, tağut mənəvi və maddi ola bilər. Tağut Allahdan başqasına ibadət etməkdir: ???...Hər kəs Tağutu inkar edib Allaha iman gətirsə, o, artıq (qırılmaq bilməyən) ən möhkəm bir ipdən yapışmış olur...??? (əl-Bəqərə: 256). ???Hər kəs Tağutu inkar edib??? sözləri, kəlmeyi şəhadətin "Lə iləhə" hissəsini, yəni haqq ilah yoxdur mənasını ehtiva edir. ???Allaha iman gətirsə??? sözləri, "İlləllah" kəlməsini yəni, Allahdan başqa sözlərini təsdiq edir.
Tağuta küfr edən kimsə, Allahdan başqasına ibadət olunmasına küfr edir. Yəni, sən bu məsələyə yanaşarkən deyirsən ki, sən bütlərə ibadət etməyə necə baxırsan? Allahı qoyub, hansısa bəşərə, daşa, cinə ibadət edən kimsəyə necə baxırsan? Əlbəttə ki, cavabımız belə olmalıdır: biz Allahdan başqasına ibadət etməyi inkar edirik. Tağuta küfr etmək elə budur. Belə tağuta mütləq küfr etmək lazımdır. Bu, mənən küfr edilən tağut növüdür.
Maddi olaraq küfr edilən tağutlara gəldikdə, alimlərin dedikləri kimi, belə tağutlar çoxdur. Onların başçıları isə beşdir:
Özünə ibadətə çağıran. İnsanlara, gəlin mənə ibadət edin deyən kimsə. Bəli, özünə ibadət etməyə çağıran kimsələr olmuşdur.
Yaxud insanları Allahdan qeyrisinə ibadət etməyə səsləyən. Məsələn, bu bütə, filan insana, filan cinə və s. ibadət edin deyən kimsə.
Həmçinin alimlər tağutun bir növünün, Allahın hökmlərini dəyişən zalım rəhbər olduğunu demişlər. Hansısa ölkədə bir rəhbər gəlib deyir ki, mən gərək Qurandan sələm ayələrini silim. Belə halda o Allahın hökmünü dəyişir. Həmçinin deyir ki, Peyğəmbərin (s.a.v zinanın haramlığı haqqında danışan hədislərini silmək istəyirəm. Quranda yahudilər haqqında olan ayələri silmək istəyirəm. Yəni, bizim üçün müxtəsər bir Quran icad etmək istəyir. Belə insan Allahın hökmlərini dəyişmiş sayılır. Bu məqamda "dəyişən" sözünə diqqət yetirin. Allahın hökmünü dəyişən kimsə, Allahın Qurandakı hökmlərindən birini ləğv etmək istəyən kimsədir.
Amma bir insanın gəlib deməsi ki, Allaha and olsun mən bilirəm ki, bu hökmdür. Amma mən başqasına əməl edirəm. Belə insan Allahın hökmünü dəyişmiş sayılmır. O demir ki, mən bu hökmü ləğv edirəm. Əksinə deyir ki, mən onu dəyişmirəm. O, sabit bir hökmdür. Lakin yozumlu düşüncələrini ortaya qoyub deyir ki, indiki zamanda belədir, mən filan işdə işləyirəm, iş elə gətirib ki, mən bunu edə bilmirəm, bunu etmək mənim üçün çətindir və s. Bu insan başqa hökmə aiddir və o buna görə vəziyyətindən asılı olaraq üzürlü və ya üzürsüz ola bilər.
Bunu deməkdə məqsəd odur ki, əqidə Allaha iman gətirib, tağuta küfr etməkdir. Bu, insanın qəlbi etiqadıdır. Sən Allaha, mələklərinə, kitablarına, peyğəmbərlərinə, axirət gününə, qədərin xeyirinə və şərinə iman gətirirsən. Məgər bunlar imanın əsasları deyilmi? Demək bu altı əsasa iman gətirməklə iman gerçəkləşir. Gələk tağuta küfr etmək məsələsinə. Bu da həmçinin Allahdan qeyrisinə ibadət etməyi inkar etməkdir."Lə iləhə" yəni, ibadətə layiq olan haqq məbud yoxdur, "İlləllah" yalnız Allahdan başqa. İbadət olunan ilahlar çoxdur. Bəziləri günəşə, aya, filan ilaha, şeyxə, peyğəmbərə, bəzi mələklərə və b. bu kimi varlıqlara ibadət edirlər. Necə ki, bu keçmiş tarixdə və real həyatda da görsənir. İnsan Allahdan qeyri ibadət olunan bütün ilahları inkar etməlidir. Əgər kiməsə deyiləndə ki, sən Allahdan qeyrisinə ibadət olunsun deyə şərait düzəldirsən, yaxud buna inanırsan? Əgər o desə ki, bu işdə heç bir qəbahət yoxdur. Hər kəs istədiyinə ibadət edir. Belə insan Allaha həqiqi olaraq iman gətirməmiş və tağuta küfr etməmişdir. Uca Allah Öz kitabında bu məsələni tam dəqiqliyi ilə açıqlamışdır. Ələlxüsus İbrahim Xəlilin həyatını xatırladarkən. Belə ki, uca Allah "Zuxruf" surəsində buyurur: ???26 - Yadına sal ki, bir zaman İbrahim atasına və qövmünə demişdi: ???Mən sizin ibadət etdiklərinizdən (bütlərdən) tamamilə uzağam; 27 - Yalnız məni yoxdan yaradan (Allahdan) başqa! Şübhəsiz ki, O məni doğru yola müvəffəq edəcəkdir!??? 28 - (İbrahim) onu (la ilahə illallah kəlməsini) öz nəsli arasında həmişəlik qalan bir söz etdi. Bəlkə, (Məkkə müşrikləri bütpərəstlikdən əl çəkib babaları İbrahimin dininə) qayıdalar!???. Bu əmr, "Lə iləhə illəllah" tövhid kəlməsindəki mənadır.
Raşid: Möhtərəm şeyx, siz dəfələrlə qeyd etmisiniz ki, fikir ayrılığı olan hər hansı məsələdə fitnə baş vermədən öncə qəti mənbələrə və sələfin sözlərinə müraciət etmək lazımdır. Məsələn təkfir məsələsini aktivləşdirən məsələlərdən biri də dost-düşmən məsələsidir. Gənclər bu məsələdə başqası ilə davranmaq qaydasını qeyd edirlər. Yəhudilərlə, xaçpərəstlərlə və b. ilə necə davranmalı olduqlarını qeyd edirlər. Yəni biz alimlərin sözlərinə baxdıqda görürük ki, müşrikləri, yəhudiləri və xaçpərəstləri dost tutmaq haqqında sözləri açıq-aşkar söylənilmişdir. Doğrudanmı alimlərin bu məsələdə, yəni dost-düşmən məsələsindəki sözləri açıq-aşkardır?
Şeyx: Dost-düşmən məsələsini açıqlamaq üçün çox vaxt, yaxud xüsusi mühazirələr lazımdır. Heç şübhəsiz ki, elm adamları bu məsələni başa düşürlər. Bu məsələ, Quranda, sünnədə və elm adamlarının sözlərində açıq-aşkar qeyd edilmişdir. Lakin insanlar bu məsələyə təəssükeşlik baxımından yanaşmışlar. Onlar gördükləri real həyatla qarşılaşmış və bu da onlara təsir etmişdir. Nəticədə onlar məsələdə ifrata vararaq şəriətin icazə verdiyindən daha artıq etiqad etmişlər.
Dost-düşmən məsələsinə baxaq. Dost tutmaq nədir? Düşmən tutmaq nədir?
Dost-düşmən ifadəsi Quran və sünnədə mövcuddur. Bəzi insanlar deyirlər ki, bu ifadə yenilikdir. Bunu ilk dəfə xəvariclər demiş, sonra Muhəmməd ibn Əbdülvahhabın islahedici dəvətində deyilmişdir. Amma əslində bu ifadə Quran və sünnədə mövcuddur. Uca Allah buyurur: ???Sizin haminiz ancaq Allah, Onun Peyğəmbəri və iman gətirənlərdir...??? əl-Maidə: 55. ???Yadına sal ki, bir zaman İbrahim atasına və qövmünə demişdi: ???Mən sizin ibadət etdiklərinizdən (bütlərdən) tamamilə uzağam; Yalnız məni yoxdan yaradan (Allahdan) başqa! Şübhəsiz ki, O məni doğru yola müvəffəq edəcəkdir!?????? əz-Zuxruf: 26-27. Demək şəriətdə dost və düşmən məsələsi var. Bəs dost tutmaq nə deməkdir?
Dini dost tutmaq, məhəbbətini, köməyini və (daxili) dostluğunu Allahın dininə və Onun Peyğəmbərinə bəsləməkdir. Dostluğunu, sevgini və köməyini Allah üçün həsr etmək dinin əsasıdır. Sənin islamı qəbul etməyinin və iman gətirməyinin mənası nədir? Bu o deməkdir ki, sənin dostluğun, məhəbbətin və mənsubiyyətin bu dinə görədir.
Düşmən tutmaq isə, bu dinə zidd çıxan küfr etiqadlara, küfr və zəlalət üzərində olan məzhəbləri sevməməkdir. Burada sən özünü Allahdan qeyrisinə ibadət etməkdən uzaq tutur, dostluğunu Allaha ibadət etməyə bağlayırsan.
Demək dost və düşmən, məhəbbət və nifrət, dostluq və düşmənçilik ifadələri alimlərin bu məqamda istifadə etdikləri sözlərdir. Bu sözlərin hamısı eyni mənanı kəsb edir. Dost və düşmən, məhəbbət və nifrət. Allah üçün sevmək, Allah üçün nifrət etmək. Allah üçün dostluq etmək, Allah üçün düşmənçilik etmək. Bu mövzudan bəhs edən bir çox kitablar mövcuddur.
Bütün bunlar dini sevmək və küfrə nifrət etmək əsasında birləşir. Çünki bu etiqaddır. Dost tutmaq, dini Allah üçün sevmək, Allahı sevmək, Onun Peyğəmbərini (s.a.v sevmək və küfrə nifrət etməkdir. Bu isə o deməkdir ki, belə insan Allahı sevən kimsəni sevir, küfrü sevən və Allaha nifrət edən kimsəyə isə nifrət edir. Bu da öz növbəsində sənin Allahı sevdiyin, küfrə və Allahdan qeyrisinə edilən ibadətə nifrət etdiyin əqidədən xəbər verir. Həmçinin Allahı sevəni sevdiyindən, Allaha nifrət edənə, yaxud tağutları sevənə, ya da Allahdan qeyrisinə ibadəti sevən kimsəyə sənin də nifrət etdiyindən xəbər verir.
Demək bu məna özündə bir neçə mənanı ifadə edir. Qeyri müsəlmanı dost tutmaq məsələsinin isə təfsilatı çoxdur. Qeyri müsəlmanla, yəhudi və ya xaçpərəstlə qurulan hər bir əlaqə, hər bir davranış dostluq demək deyildir. Peyğəmbərin (s.a.v yanına xaçpərəstlər gələndə o onları məsciddə qarşıladı. O yənudinin yanına gəlib ona baş çəkdi, onu evinə dəvət edən yəhudinin evinə getdi, yəhudi oğlan xəstələnərkən Peyğəmbər (s.a.v onun islamı qəbul etməsini itəyib onun evinə gəldi.
Demək qeyri müsəlmanlarla davranış barədə xüsusi təfsilatlı hökmlər vardır. Həmçinin himayədarlıq etməyin, yəni iş qurub qeyri müsəlmana himayədarlıq etməyin dost-düşmən məsələsinə heç bir aidiyyatı yoxdur. Kim qeyri müsəlman (yəni, əhli kitabdan olan) bir qadınla evlənib onu sevərsə ondan ayrılmalıdırmı? Şəriət elm adamlarının kitablarında müəyyən edilmiş şərtlər əsasında müsəlman kişinin qeyri müsəlman qadınla evlənməsinə icazə vermişdir. Bu haqda əl-Maidə surəsində məlum ayə də mövcuddur. Məgər xaçpərəst arvadını sevən kimsə xaçpərəstliyi, xaçpərəst dinini, yaxud xaçpərəstləri özünə dost tutmuş sayılırmı? Xeyr, çünki bunlar təbii məhəbbət məsələləridir. Həmçinin kimsə istənilən dinə xidmək edən bir tacirlə ticarət əlaqəsi qurub ondan xeyir götürər və nəticədə dünyəvi mənfəətə görə o müsəlmanın qəlbində həmin adama qarşı dünyəvi dostluq münasibəti yaranarsa, yaxud Allahın izni ilə qeyri müsəlman həkim bir müsəlmanın həyatını qurtararsa və müsəlmanın qəlbi ona qarşı isinişərsə bunların hamısı qadağan olunmuş dostluğa daxil olmaz. Bunlar hamısı təbii amillərdir. Əgər burada dostluq dinə görə olarsa bu ləkə gətirər. Yəni, yəhudini yəhudi olduğuna görə sevərsə, xaçpərəst arvadını gözəlliyinə və xoş rəftarına görə deyil dininə görə sevərsə bu halda qınanar. Çünki burada nəyəsə görə sevdiyi insanı dininə görə sevmiş sayılır. Əgər biz dini etiqadi məsələlərə qatıldıqda o zaman dini dostluq və düşmənçilikdən danışmalıyıq.
Raşid: Bu Məhəmməd ibn Əbdülvahhabın insanı islamdan çıxaran amillər haqqında dediyi sözləri açıqlayırmı? Belə ki, o insanı İslamdan çıxaran amillərdən biri kimi müşriklərə kömək emtəyi qeyd etmişdir.
Şeyx: Bu məsələnin, yəni insanı islamdan çıxaran "müşriklərə kömək etmək" amilinin şərhi var. Mənim burada demək istədiyim qeyri müsəlmanla necə davranmaq haqqındadır. Davranış hansı qaydada olmalıdır? Bunun dost tutmağa heç bir aidiyyatı yoxdur.
Məsələn, Hatibin (A.r.o hadisəsinə bax. Hatib (A.r.o Peyğəmbərin (s.a.v Məkkəyə döyüşə gedəcəyini eşidəndə onun bu sirri haqqında Məkkə camaatına məktub yazdı ki, bəs "Məhəmməd ibn Abdulla (s.a.v sizə hücum çəkəcək, hazır olun. O hal-hazırda hazırlaşıb sizə tərəf gələcək". Heç şübhəsiz, səhabənin bu hərəkəti müşrikləri dost tutmağın bir növü idi. Lakin məgər bu onu kafir etdimi? Yaxud o müsəlmanlara qarşı müşriklərə küfr hesab olunan köməklik etdimi? Bunun üçün hədisə baxaq. Onun işinin üstü açılanda onu Peyğəmbərin (s.a.v yanına gətirdilər. Bu zaman Ömər (A.r.o dedi: Ey Allahın elçisi, qoy onun başını vurum. O artıq münafiqlik etmişdir. Peyğəmbər (s.a.v dedi: ???Ey Hatib, səni bu işi görməyə nə vadar etdi???? Belə ki, onun bu əməli dünyaya və ya dinə görə etmək ehtimalı var idi.
Əgər o bu sirri açmaqla müşriklərin dininə rəğbət bəsləyərsə, yaxud müşriklərin dinini, onların özlərini və ya ölkələrini qorumaq üçün edərsə bunun öz hökmü vardır.
Yox əgər o bu sirri a
Onlayn Tanışlıq: 895 / 3593